پارک جنگلی پردیسان
بوستان جنگلی پردیسان یکی از بوستان‌های بزرگ و مشهور شهر تهران است. این بوستان در منطقه ۲ شهرداری تهران قرار دارد.
این بوستان که در شمال غربی تهران واقع شده‌است، از سمت شمال به بزرگراه همت و محله شهرک غرب، از شرق به بزرگراه شیخ فضل‌الله نوری، از غرب به مسیل رودخانه پونک و از سمت جنوب به بزرگراه حکیم و محله بلوار مرزداران محدود می‌شود. بزرگراه یادگار امام در راستای شمالی/جنوبی، این بوستان را به دو بخش تقسیم میکند که پیوند آنها به وسیله دو پل برقرار شده‌است.
از امکانات این بوستان می‌توان به موزه تنوع زیستی، موزه آب و باغ وحش اشاره کرد. وجود موزه تنوع زیستی با انواع حیوانات و حشرات تاکسیدرمی شده، و بعضاً زنده، یکی دیگر از جذابیت‌های این پارک جنگلی است. ساختمان سازمان حفاظت محیط زیست ایران نیز در قسمت جنوبی این بوستان قرار دارد.
به علت وجود چندین بزرگراه در اطراف پارک پردیسان، استقبال زیادی برای استفاده از این پارک پدید آمده‌است و بیشتر روزهای هفته و به ویژه روزهای تعطیل مردم برای استفاده از این پارک رهسپار شمال غرب تهران می‌شوند.
تاریخچه
طرح اولیه این بوستان در زمان پهلوی، و متعلق به یان مک‌هارگ آمریکایی می‌باشد.
پارک جنگلی چیتگر
پارک جنگلی چیتگر از پارک‌های جنگلی شهر تهران است.
این بوستان از شمال به زمینهای چیتگر، از جنوب به آزادراه تهران-کرج از غرب به آزادشهر و پیکان‌شهر و از شرق به منطقهٔ خرگوش‌دره محدود می‌شود. این پارک با ۹۵۰ هکتار زمین پردرخت از بزرگترین بوستان‌های جنگلی استان تهران است.
هدف از احداث این بوستان جنگلی که در آغاز مسیر وزیدن باد غربی به شهر تهران قرار گرفته، بالا بردن مقدار اکسیژن هوای تهران بوده‌است.
این پارک دارای یک پیست و مسیرهای دوچرخه‌سواری و امکانات اسکیت‌سواری است.
همچنین ایستگاه مترو چیتگر مقابل درب شمارهٔ ۱ و ایستگاه مترو ایرانخودرو مقابل درب‌های ۵ و ۷ قرار دارد.
دریاچه چیتگر در مجاورت این پارک جنگلی واقع شده است. محدوده شرقی به مساحت تقریبی ۲۵۳ هکتار است، محدوده غربی مساحتی معادل ۶۵۸ هکتار را به خود اختصاص داده است. حداقل ارتفاع پارک چیتگر از سطح دریا ۱۲۲۵ متر و حداکثر آن ۱۳۱۳ متر بوده و متوسط آن ۱۲۶۹ متر است. پوشش درختی پارک در مجموع مساحتی در حدود ۷۳۴ هکتار را در بر می‌گیرد و حدود ۵۳ درصد از آنها را گونه‌های سوزنی برگ مانند کاج الداریکا، سرو نقره‌ای و سرو خمره‌ای و حدود ۴۷٪ از درختان را ۹ گونه درختی سوزنی برگ (از جمله اقاقیا، زبان گنجشک، نارون چتری، ارغوان، داغداغان، افرای زینتی، پلت، بلوط و ایلان) تشکیل می‌دهد.
پارک جنگلی لویزان
پارک جنگلی لَویزان یکی از پارک‌های جنگلی شهر تهران و بخش شمیرانات است که بیش از 1000 هکتار وسعت دارد و در شمال شرق پایتخت واقع گردیده است.
این پارک جنگلی از شمال به بزرگراه شهید بابایی، از جنوب به شمس آباد، از شرق به شهرک امید ، باغ پرندگان و از غرب به ده لویزان محدود می شود.
این پارک در ۱۳ کیلومتری مرکز شهر قرار دارد و بزرگترین فضای سبز شهر تهران به حساب می آید.
همچنین در بالای جنگل هتل دهکده شیان قرار دارد که مسافران زیادی را به خود جذب میکند.
پارک جنگلی وردآورد
پارک جنگلی وردآورد یکی از پارک‌های جنگلی استان تهران است که از نظر بزرگی در مرتبه دوم می‌باشد. این پارک در کوه‌های وردآورد و در کنار آزادراه ۲ قرار دارد. متاسفانه در سالهای اخیر با توجه به عبور بزرگراه همت از کنار پارک جنگلی ورداورد و افزایش شدیدارزش زمین در حوالی این بزرگراه بخشی از این پارک توسط شهرداری تخریب و در اختیار تعاونی‌هایی وابسته به شهرداری قرارگرفته است تا در آن ساخت و ساز صورت پذیرد.
این پارک جنگلی در منطقه ۲۲ تهران قرار دارد و دارای وسعت ۱۰٬۴۵۸٬۰۰۰ مترمربع است.
پارک ملی کابو دگاتا-نیخار
پارک ملی کابو دگاتا-نیخار (به اسپانیایی: Cabo de Gata-Níjar) یک منطقهٔ حفاظت‌شده در اندلس، اسپانیا نزدیک شهر آلمریا است. این منطقه بزرگترین منطقه حفظ منابع آبی - خاکی اروپایی واقع در غرب دریای مدیترانه است و ۴۶۰ کیلومترمربع شامل شهر کاربونراس، رشته کوه سیرا د کبو د گاتا و ۱۲۰ کیلومتر مربع از دریا به عنوان منابع آبی را پوشش می‌دهد. این منطقه در اصل یک منطقهٔ آتشفشانی بوده و فضای دور قلهٔ کبو د گاتا را شامل می‌شده است.
این منطقه در سال ۲۰۱۰ به عنوان یکی از محل‌های دفن زباله‌های هسته‌ای پیشنهاد شد.
جنگلهای حرای استان هرمزگان
جنگلهای حرای استان هرمزگان پنج قسمت مجزا می باشد که تحت حفاظت سازمان محیط زیست می باشند در این میان منطقه حفاظت‌شده حرا و تالاب بین‌المللی خور خوران بعنوان ذخیره گاه زیست کره نیز شناخته می شود.
جنگلهای حرای هرمزگان
جنگلهای حرای استان هرمزگان که بیشتر آنها از سال ۱۳۸۰ تحت حفاظت محیط زیست قرار دارند:
حرای تیاب و میناب (۷۸۰۹۹ هکتار)
حرای گابریک و جاسک (۳۴۵۹۶ هکتار)
حرای رود گز (۲۷۰۴۶ هکتار)
حرای خوران (۲۵۱۸ هکتار)
حرای خور خوران (۸۶۵۸۱ هکتار) که ۲۵ شهریور ۱۳۶۱ تحت حفاظت قرار گرفته و محدوده آن شمال جزیره قشم است و بعنوان ذخیره گاه زیست کره نیز شناخته می‌شود.
ویژگیها
سواحل جنوبی ایران از جمله هرمزگان که از مناطق خشک و دریایی آب شور شناخته شده است این گیاهی است که بی نیاز به آب شیرین می‌روید. به این گیاه در بندرعباس حرا گفته می‌شود.
درختان حرا، در قسمتهای کم عمق خور خوران کنار و روی تپه‌های جزیره مانندی که هنگام پایین رفتن آب دریا از آب بیرون می‌مانند قرار گرفته‌است. عمق آب این مناطق از یک تا یک و نیم متر تجاوز نمی‌کند؛ بنابراین جنگل هنگام بالا آمدن آب دریا، در آبهای خلیج فارس به حالت شناور می‌ماند و با فروکش کردن آب دریا به مدت ۶ تا ۷ ساعت مانند جنگلهای مناطق خشک نمایان می‌شود. مساحت کل جنگلهای حرا ۷ هزار و ۵۰۰ هکتار و مساحت حوزه جزیره قشم ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار تخمین زده شده‌است.
جنگل حرا در سواحل جنوبی ایران، مهد انواع گوناگون آبزیان، پرندگان و دوزیستان است. از پرندگان می‌توان به مرغ ماهیخوار، حواصیل، لک لک، پلیکان، مرغابی ومرغ دریایی و از ماهی‌ها به خرچنگ، مار دریایی، شیلو، کلینگ (نوعی از صدف) و انواع مختلف قورباغه اشاره کرد. به همین دلیل به جنگلهای حرا در منطقه قشم، ۳ عنوان منطقه حفاظت شده (ملی)، ذخیره گاه زیست کره و تالاب بین‌المللی نام داده‌اند؛ چرا که ۸۰ دررصد آبزیان خلیج فارس دوره تخم ریزی خود را در این منطقه می‌گذرانند.
در زمینهای اطراف خورتیاب از حدود ۳ کیلومتری بندر تیاب میناب، بوته‌های حرا به چشم می‌خورد. طول خورتیاب ۷ مایل دریایی است. در ۲ سمت خور جاسک و در چابهار نیز حراهایی به شکل پراکنده دیده می‌شود؛ اما بهترین نوع حرا از نظر رشد ارتفاع و انبوهی در ناحیه قشم، میان سواحل قشم، پل و خمیر است.
از راه خشکی (مثلاً سواحل قشم) راهی به درون جنگلها نیست و تنهاراه دیدن آنها، راه آبی است. برای تماشای این جنگل نیز باید با ناخدایان پرتجربه همراه شد، چون تنها آنها میی توانند آبراهه‌های کوچک و متعدد موجود جنگل را شناسایی کنند.
حرا فواید زیادی دارد از جمله شیره درون آوندهای آن بر بیماری خشکی که بیماری پوستی شایع در منطقه هرمزگان است، تاثیری قابل توجه دارد.
منطقه حفاظت شده گنو
منطقه حفاظت شده گِنُو در شمال بندرعباس با آب و هوایی مطبوع سرزمینی کوهستانی، از جمله مناطقی است که کمتر شناخته شده‌اند و از نظر آب و هوایی با فضای مرسوم و معمول تفاوت دارند. گنو، با مساحت ۲۷ هزار و ۵۰۰ هکتار و ارتفاع متغیر ۵۰ تا ۲ هزار و ۳۷۴ متر در شمال بندرعباس قرار دارد و از نظر تنوع گیاهی و جانوری و آب و هوای مطبوع، کوهها و دره‌ها بی نظیر است. از سال ۱۳۵۱ تا سال ۱۳۵۴ این سرزمین را به عنوان منطقه حفاظت شده شناختند؛ اما به دلیل غنای طبیعی از سال ۱۳۵۴ به عنوان پارک ملی معرفی شد. این سرزمین به عنوان بخشی از سرمایه و میراث طبیعی به شمار می‌رود و شهرت بین‌المللی دارد. کوه گنو، به سبب داشتن آب و هوای سرد، برف خیز بودن و دامنه‌هایی سرسبز با آب و هوای مطبوع، از سال ۱۳۲۰ مورد توجه مردم بندرعباس بوده‌است و در طول این سال‌ها ساکنان شهر برای فرار از گرما، به مناطق ییلاقی کوه گنو مانند کهنوج، باغ کاشان و چاهو سفر می‌کرده‌اند. کوه گنو ۲ قله بزرگ به نام نصیری و بازگرد دارد که بلندترین نقطه را تشکیل می‌دهند و از انواع درختان جنگلی و بوته‌های دارویی پوشیده شده‌اند. درختان انگور، سیب، زردآلو، انار، انجیر، نارنگی، لیموترش، نارنج، انبه و خرما طبیعت زیبای منطقه را زینت بخشیده‌اند. چشمه‌های متعددی با نامهای انارو، باغ زیر، سرا، دزک، الیاسی درمر این باغها را آبیاری می‌کرده‌اند، که متأسفانه طی سالهای خشکسالی، تعدادی از آنها خشک شده‌اند. کوه گنو از نظر زیست محیطی نیز برای زندگی انواع حیوانات گوشتخوار و علفخوار مانند پلنگ، کفتار، گرگ، شغال، قوچ، میش، بز و آهو مناسب است.
منطقه حفاظت شده گنو با وسعت ۴۹۰۰۰ هکتار همچنین یکی از ۹ ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است.
راه منطقه گنو
چند راه دستیابی به قله گنو :
جبهه جنوبی : از طریق جاده بندرعباس به بندر لنگه (روستای ایسین، تازیان) و جاده کوهستانی ایستگاه تلویزیون (۳۲ کیلومتر) - پاسگاه محیط بانی سرحد گنو - چشمه رمر- چشمه سرچربه - سنگ قرار- قله نصیری
جبهه جنوبی : از طریق جاده بندرعباس به بندر لنگه (روستای ایسین، تازیان) و جاده کوهستانی ایستگاه تلویزیون (۳۲ کیلومتر) - پاسگاه محیط بانی مرکزی (واقع در ابتدای جاده ایستگاه) - آب بند چوبی - مسیل تنگ سیاه - دره تنگ سیاه - چشمه پرکوه - سنگ قرار - قله نصیری
جبهه جنوبی : از طریق جاده بندرعباس به بندر لنگه (روستای ایسین، تازیان) و جاده کوهستانی ایستگاه تلویزیون (۳۲ کیلومتر) - پاسگاه سر محیط بانی (واقع در ابتدای جاده ایستگاه) - آب بند چوبی - مسیل تنگ سیاه - دره تنگ سیاه - چشمه پرکوه - صعود جبهه جنوبی قله قلات سرپهن - عبور از خط الراس مرکزی - قله نصیری
جبهه شرقی (یال آبگرم) : از طریق کیلومتر ۲۵ محور اصلی بندرعباس به سیرجان - آبگرم گنو - چشمه انارون - گردنه کهنوج - روستای کهنوج بالا - قله سرجوتون- جاده آسفالته ایستگاه تلویزیون - در جهت غرب قله‌های بازگرد - دو برار - زندان زرد - قلات نصیری
جبهه شمالشرقی (تنگ باغ) : از طریق کیلومتر ۳۰ محور اصلی بندرعباس به سیرجان - ۱۲ کیلومتر جاده خاکی در جهت غرب - روستای تنگ باغ - روستای کهنوج بالا - قله سرجوتون - جاده آسفالته ایستگاه تلویزیون - در جهت غرب قله‌های بازگرد - دو برار - زندان زرد - قلات نصیری
جبهه غربی (سلکوه) : از طریق جاده بندرعباس به بندر لنگه (روستای ایسین، تازیان (روستای قلات بالا - به موازات ریل قطار - روستای سلکو - چشمه سلکوه - صعود خط الراس غربی (قلل: سلاورو، قلات سرپهن، قلات نصیری)
از جمله جلوه‌های طبیعی و جذاب گردشگری این منطقه، آب گرم گنو است. تنوع پوشش گیاهی این کوه از دامنه تا قلعه کوه مشتمل بر درختان گرمسیری، استپ کوهپایه‌ای و گونه‌های نواحی سردسیر است . جانوران منطقه حفاظت شده عبارت‌اند از : قوچ، بزکوهی، آهو، گرگ، خرس، روباه، پلنگ، خوک، کفتار، شغال، خرگوش، شغال . از انواع پرندگان : کبک، عقاب، شاهین، بادخور، قُمری، تیهو، فاخته.
قلل معروف منطقه
قلات نصیری ۲۳۴۹ متر، استیری ۱۵۴۶ متر، قلات سرپهن ۲۱۷۵ متر، دو برار ۲۲۸۲ متر، بازگرد ۲۲۳۳ متر زندان زرد ۲۳۰۹ متر، تاسیسات صداوسیما ۲۳۳۰ متر، سرجوتون ۲۲۵۴ متر، کهنوج ۱۸۱۳متر سه سرخ ۱۱۲۲ متر، گودبونی ۱۸۹۵ متر
منطقه حفاظت‌شده حرا و تالاب بین‌المللی خور خوران
منطقه حفاظت‌شده حرا و تالاب بین‌المللی خور خوران مجموعه جنگلهای درختان سرسبز ساحلی مانگرو یا حرا است که در حوالی جزیره قشم، بندرپل، جزیره هرمز و بندر خمیر در استان هرمزگان قرار دارد که با آبراهه‌های آن با پرندگان زیبا و طبیعت بکر وحشی‌اش از منابع توریستی و دیدنی استان هرمزگان می‌باشد. و هر ساله افراد زیادی را برای تماشا به سوی خود جلب میکند و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. این جنگلها معمولاً تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار دارند. و مجموعه حرای شمال غربی قشم بدلیل اهمیت بین‌المللی بعنوان ذخیره گاه زیست کره حرا شناخته می‌شود.
حرا (هرمزگان) (۸۶۵۸۱ هکتار) که ۲۵ شهریور ۱۳۶۱ تحت حفاظت قرار گرفته و محدوده آن شمال جزیره قشم است و بعنوان ذخیره گاه زیست کره نیز شناخته می‌شود.
این منطقه حفاظت شده که یکی از جنگلهای پنجگانه استان هرمزگان در شمال غرب جزیره قشم با وسعت ۸۵۶۸۶ هکتار همچنین یکی از ۱۱ ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است.
ویژگیها
سواحل جنوبی ایران از جمله هرمزگان که از مناطق خشک و دریایی آب شور شناخته شده است این گیاهی است که بی نیاز به آب شیرین می‌روید. به این گیاه در بندرعباس حرا گفته می‌شود.
درختان حرا، در قسمتهای کم عمق خور خوران کنار و روی تپه‌های جزیره مانندی که هنگام پایین رفتن آب دریا از آب بیرون می‌مانند قرار گرفته‌است. عمق آب این مناطق از یک تا یک و نیم متر تجاوز نمی‌کند؛ بنابراین جنگل هنگام بالا آمدن آب دریا، در آبهای خلیج فارس به حالت شناور می‌ماند و با فروکش کردن آب دریا به مدت ۶ تا ۷ ساعت مانند جنگلهای مناطق خشک نمایان می‌شود. مساحت کل جنگلهای حرا ۷ هزار و ۵۰۰ هکتار و مساحت حوزه جزیره قشم ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار تخمین زده شده‌است.
جنگل حرا در سواحل جنوبی ایران، مهد انواع گوناگون آبزیان، پرندگان و دوزیستان است. از پرندگان می‌توان به مرغ ماهیخوار، حواصیل، لک لک، پلیکان، مرغابی ومرغ دریایی و از ماهی‌ها به خرچنگ، مار دریایی، شیلو، کلینگ (نوعی از صدف) و انواع مختلف قورباغه اشاره کرد. به همین دلیل به جنگلهای حرا در منطقه قشم، ۳ عنوان منطقه حفاظت شده (ملی)، ذخیره گاه زیست کره و تالاب بین‌المللی نام داده‌اند؛ چرا که ۸۰ دررصد آبزیان خلیج فارس دوره تخم ریزی خود را در این منطقه می‌گذرانند.
در زمینهای اطراف خورتیاب از حدود ۳ کیلومتری بندر تیاب میناب، بوته‌های حرا به چشم می‌خورد. طول خورتیاب ۷ مایل دریایی است. در ۲ سمت خور جاسک و در چابهار نیز حراهایی به شکل پراکنده دیده می‌شود؛ اما بهترین نوع حرا از نظر رشد ارتفاع و انبوهی در ناحیه قشم، میان سواحل قشم، پل و خمیر است.
از راه خشکی (مثلاً سواحل قشم) راهی به درون جنگلها نیست و تنهاراه دیدن آنها، راه آبی است. برای تماشای این جنگل نیز باید با ناخدایان پرتجربه همراه شد، چون تنها آنها میی توانند آبراهه‌های کوچک و متعدد موجود جنگل را شناسایی کنند.
حرا فواید زیادی دارد از جمله شیره درون آوندهای آن بر بیماری خشکی که بیماری پوستی شایع در منطقه هرمزگان است، تاثیری قابل توجه دارد.
سایر جنگلهای حرای استان هرمزگان
حرای تیاب و میناب (۷۸۰۹۹ هکتار)
حرای گابریک و جاسک (۳۴۵۹۶ هکتار)
حرای رود گز (۲۷۰۴۶ هکتار)
حرای خوران (۲۵۱۸ هکتار)
کوه ووتای
کوه ووتای در شانشی، چین واقع است و یکی از چهار کوه مقدس در بودیسم چینی است.این کوه به خاطر ۵۳ صومعه مقدس اش شناخته شده‌است که قدیمی ترین ساختمان‌های چوبی موجود در چین است که از دوران سلسله تانگ به جا مانده‌اند. بلندترین قله چین نیز در این منطقه‌است.کوه ووتای در سال ۲۰۰۹ در میراث جهانی یونسکو ثبت گردید.
کوهستان هونگ‌شان
کوهستان هونگ‌شان یا کوه زرد در رشته کوه جنوب استان آنهویی در شرق چین واقع است.این کوه به دلیل مناظر زیبای آن از جمله غروب، درختان کاج و قله‌های گرانیت میان ابرها موضوع مکرر نقاشی‌های سنتی چینی و ادبیات، و همچنین عکاسی‌های مدرن است.کوهستان هونگ‌شان یکی از مکان‌های مهم توریستی در چین است و در سال ۱۹۹۰ به عنوان مکانی ترکیبی (طبیعی _ فرهنگی) در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌است.
هتسه
شهر هتسه (به رومانیایی: Haţeg) در شهرستان هوندرا در کشور رومانی واقع شده‌است. جمعیت این شهر ۱۲٬۵۰۷ نفر است.
لنکاوی
لنکاوی، با نام رسمی لنکاوی گوهرِ کداح (به زبان مالای: Langkawi Permata Kedah)، مجمع‌الجزایری از ۱۰۴ جزیره در دریای آندامان است و در حدود ۳۰ کیلومتری شمال غربی خاک اصلی مالزی قرار دارد. این جزیره‌ها بخشی از استان کداح است که با تایلند همسایه است.
اقتصاد آن پیشتر بر پایه برنج‌کاری و کشتگاه‌های کائوچو بود اما امروز بیشتر درآمد آن از گردشگری است.
پارک لینکلن
پارک لینکلن (به انگلیسی : Lincoln Park) با مساحتی حدود ۴.۹ کیلومتر مربع در امتداد ساحل شیکاگو، ایلینویز و مقابل دریاچه میشیگان قرار گرفته است. پارک لینکلن بزرگترین پارک عمومی شیکاگو است. این پارک بعد از آبراهام لینکلن نام گذاری شده است. این پارک با طول ۱۱ کیلومتر، از خیابان اوهایو در جنوب تا نزدیکی خیابان آردمور در شمال، در شمال پایانه لیک شور درایو در خیابان هالیوود امتداد دارد.
امکانات تفریحی پارک شامل ۱۵ زمین بیس بال، ۶ زمین بسکتبال، زمین سافت بال، زمین فوتبال، ۳۵ زمین تنیس، ۱۶۳ زمین والیبال و .. می باشد.این پارک همچنین دارای یک بندرگاه با امکانات قایق سواری است.
پارک لینکلن با حدود ۲۰ میلیون بازدید کننده در سال، دومین پارک پر بازدید در ایالات متحده آمریکا است.
پارک مرکزی نیویورک
پارک مرکزی نیویورک (در زبان انگلیسی: Central Park) نام پارک بزرگ و معروفی است که در مرکز منهتن و در میان مراکز تجاری شهر نیویورک قرار دارد. پارک مرکزی نیویورک، اولین پارک مُدرن در تاریخ ایالات متحدهٔ آمریکا محسوب می‌شود که در سال ۱۸۵۷ میلادی توسط فردریک لاو المستد (Frederick Law Olmsted) و همکار انگلیسی اش کالورت واکس (Calvert Vaux) طراحی و افتتاح شد.
وسعت این پارک حدود ۳۴۲ هکتار است که به شکل مستطیل در قلب منطقه منهتن (منطقه تجاری نیویورک) واقع شده است. همچنین این پارک دارای دریاچه‌هایی به وسعت جمعاً ۶۰/۷ هکتار می‌باشد.
سالیانه ۲۵ میلیون نفر از این پارک بازدید می‌کنند.
پارک میلنیوم
پارک میلنیوم بین دریاچه و مرکز شهر فرار دارد از هر جای شیکاگو با مترو به مرکز شهر بیاید و به سمت شرق بروید به این پارک خواهید رسید اگر شیکاگو رفتید حتماً به این پارک سربزنید و از پل دیدن فرمائید
پارک هاگلی
پارک هاگلی یک پارک عمومی بزرگ در شهر کرایست چرچ در نیوزیلند است که در سال ۱۸۵۵ افتتاح شد. وسعت این پارک بیش از ۱۶۰ هکتار است.
پارک هرمان
پارک هرمان نام مشهورترین پارک عمومی شهر هیوستون در تگزاس است.
این پارک که در سال ۱۹۱۴ تأسیس شد در مجاورت دانشگاه رایس و مرکز پزشکی تگزاس قرار دارد و حاوی مراکز تفریحی و فرهنگی متعددی است.
پارک یرکون
پارک یرکون (به عبری: פארק הירקון) نام بزرگترین پارک در کلان‌شهر تل‌آویو است که در کنار رودخانه یرکون بنا شده است. این پارک در سال ۱۹۷۳ میلادی، افتتاح شد.
پارک یرکون مرکز فعالیت‌های فرهنگی و ورزشی، بخصوص پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و حتی قایق‌رانی است. در داخل پارک یرکون، یک دریاچه مصنوعی ساخته شده است و مردم می‌توانند در آن به قایق‌رانی بپردازند.
این پارک همچنین دارای مرکز فرهنگی، آمفی‌تئاتر، محل نگهداری پرندگان کمیاب، باغ کاکتوس و باغ صخره‌ای می‌باشد.
پارک یرکون پذیرای کنسرت بسیاری از خوانندگان مطرح جهان، همچون پل مک‌کارتنی، مدون، مایکل جکسون، یوتو، التون جان، گانز ان روزز، متالیکا، تینا ترنر، دیوید بویی و وست‌لایف بوده است.
همچنین به مناسبت‌های مختلف فرهنگی، پارک یرکون، میزبان ارکستر فیل‌هارمونیک اسرائیل می‌گردد.
پی‌پی‌جی پلیس
پی‌پی‌جی پلیس (به انگلیسی: PPG Place) نام یک برج مرتفع در پیتسبورگ در پنسیلوانیا است.
معماران این برج پست‌مدرنیستی، مشارکت فیلیپ جانسون و جان بورگی هستند.
آغاز به کار ساخت برج در ۲۸ ژانویه ۱۹۸۱ بوده و زمان ساخته شدن آن بین ۸۴-۱۹۸۱ و زمان افتتاحش آگوست ۱۹۸۳ بود. کاربرد برج اداری-تجاریست.
ارتفاع سقف برج ۶۳۵ فوت (متر ۱۹۴) و تعداد طبقات آن ۴۰ است.
هزینه ساخت برج ۲۰۰ میلیون دلار بود.
این مرکز مجموعه‌ایست در قسمت تجاری شهر پیتزبورگ، و شامل ۶ ساختمان در سه ناحیه شهر و مساحت ۵/۵ هکتار می باشد. این ساختمان دارای طراحی شیشه ای بوده و شامل ۱۹۷۵۰ قطعه شیشه می باشد.
دیسکاوری گرین
دیسکاوری گرین(به انگلیسی: Discovery Green) یک پارک عمومی در مرکز شهر هوستون،در ایالت تگزاس ایالات متحده آمریکا است.این پارک با مساحت ١١.٧٨ هکتار در سال ٢٠٠٨ افتتاح گردید.دیسکاوری گرین در میان مرکز کنوانسیون جرج براون و هتل هیلتون آمریکا و در مجاورت مرکز تویوتا واقع گردیده است.این پارک شامل یک دریاچه، گروه های موسیقی و سالن برای اجرای برنامه های عمومی، اجرای مسابقه دو سگ، منطقه کودکان و مناطق تفریحی متعدد است. دیسکاوری گرین توسط شرکت همکاران هارگریوز طراحی شده است.
اولین رویدادی که در پارک برگزار شد، در سال ٢٠٠٨ مراسم تحلیف بیل وایت، شهردار هوستون بود. این پارک به طور رسمی در ١٣ آوریل ٢٠٠٨ افتتاح شد.تخمین زده می شود که تقریباً یک چهارم میلیون نفر از روز بازگشایی تا ٣٠ ژوئن ٢٠٠٨ از پارک بازدید کرده‌اند.
تاریخچه
پارک دیسکاوری گرین گواهینامه LEED را در اکتبر ٢٠٠٩ به دست آورده است.
ویژگی های پارک
گردشگاه بنیاد براون: یک گردشگاه سایه دار، پوشیده از درختان بلوط زنده ١٠٠ ساله.
باغ بنیاد ورسام: به مساحت یک هکتار، شامل درختان گلدار، گیاهان، فواره ها و آثار هنری.
دریاچه کودک: دریاچه ای به مساحت یک هکتار که با گیاهان تالاب های بومی پوشیده شده است.
چند مجسمه در تپه های پوشیده شده از چمن با منظره هایی از مرکز شهر هوستون.
بنیاد مک نر: تفرجگاه هایی از درختان سایه دار، مسیر قدم زنی کنار دریاچه و محوطه ای برای کودکان.
زمین بازی جان مک گاوِرن
دو مسابقه برای دو سگ ها: یکی برای سگ های بزرگتر و دیگری برای سگ های کوچکتر، به همراه محل استقرار برای صاحبان آنها.
٦٣٠ پارکینگ زیرزمینی
محوطه ای برای بازی اسکیت روی یخ
گروه موسیقی رستوران شیلر دل گراند، روزانه در دو نوبت نهار و شام در رستوران ها اجرا خواهند داشت.
رویدادهای برنامه ریزی شده
پارک دیسکاوری گرین مجموعه برنامه هایی را در طول سال ارائه می دهد.همه این برنامه ها رایگان و برای عموم آزاد هستند، مگر در موارد خاص.
ارائه هنرهای نمایشی، ادبی و بصری هوستون از سری برنامه های هنری پارک هستند.
ارائه فیلم، رقابت شدید میان رشته های مهندسی، کنسرت توسط نوازندگان مطرح، شامل نواهای سواحل خلیج تگزاس و تگزاس مرکزی، مجموعه برنامه های سرگرمی پارک را تشکیل می دهند.
مجموعه برنامه های زندگی سالم هر هفته در پارک ارائه می شود که شامل کلاس های ورزشی مانند پیلاتیز، یوگا، زومبا و همچنین یک کلاس ورزش با عنوان HIP2BFit فقط برای بچه ها است.
مجموعه برنامه های خانواده ها و کودکان هم، کارگاه ها و فعالیت های مناسبی را برای کودکان و پدر و مادرشان تدارک دیده است.
در تعطیلات آخر هفته، خانواده ها می توانند به پارک مراجعه کنند و حیوانات خانگی شان را در مسابقه دو سگ ها که هر روز اجرا می شود قرار دهند و بچه های خود را در زمین بازی نظاره کنند، درحالیکه خودشان مشغول روزنامه خواندن هستند و قوطی های خود را در سطل زباله می اندازند.
کومون بوستون
کومون بوستون (به انگلیسی: Boston Common) یا د کومون (به انگلیسی: The Common) پارکی در مرکز شهر بوستون، در ایالت ماساچوست، ایالات متحده است. این پارک لقب قدیمی‌ترین پارک عمومی ایالات متحده را به خود گرفته‌است. تاریخ تاسیس آن به ۱۶۳۴ میلادی برمی‌گردد. وسعت پارک در حدود ۵۰ جریب است. این پارک در سال ۱۹۸۹ به عنوان اثر تاریخی ملی انتخاب شده‌است.
تاریخچه
کومون استفاده‌های گوناگونی در طول تاریخ داشته‌است. تا سال ۱۸۳۰، محل برای نگهداری احشام بوده‌است و تا سال ۱۸۱۷ محلی برای اعدام در انظار عمومی بوده‌است. نیروهای بریتانیایی تا پیش از جنگ انقلاب آمریکا در کومون بوستون قرار داشتند و از آنجا در آوریل ۱۸۷۵ به لکسینگتون و کونکورد برای مبارزه با نیروهای مستعمرات سیزده‌گانه رفتند.
استفادهٔ کنونی
در حال حاضر پارک محلی برای اجتماعات و همچنین تفریحگاهی برای افراد ساکن بوستون است.
وقابع مهم
افراد مانند مارتین لوتر کینگ، پاپ ژان پل دوم و گلوریا استینم در این پارک به سخنرانی پرادخته‌اند.
مرغزار فلاشینگ–کرونو پارک
مرغزار فلاشینگ کرونو پارک(به انگلیسی:Flushing Meadows–Corona Park) که به آن فلاشینگ مدوز پارک یا فلاشینگ مدوز نیز می گویند، یک پارک عمومی واقع در شهر نیویورک است.این پارک، سیتی فیلد ورزشگاه خانگی تیم بیسبال نیویورک متس، ساینس هال نیویورک، موزه هنر کویینز، مرکز حیات وحش کویینز، مرکز تنیس ملی بیلی جین کینگ یواس تی‌ای محل برگزاری تورنمنت یواس اوپن رادر خود جای داده است. فلاشینگ مدو در کویینز قرار دارد.این پارک بین بزرگراه ون ویک و گرند سنترال پارک وی است و از خلیج فلاشینگ واقع در ضلع جنوبی فرودگاه لاگواردیا تا یونیون ترنپایک امتداد می یابد. این پارک دومین پارک بزرگ(پس از پارک خلیج پلهم در برانکس) در شهر نیویورک است.پارک فلاشینگ به منظور محل برگزاری نمایشگاه جهانی نیویورک ۱۹۳۹/۱۹۴۰ ساخته شده است.فلاشینگ مدو توسط سازمان پارک ها و تفریحات نیویورک اداره می شود.
های لاین
های لاین (به انگلیسی:High Line) یک پارک خطی ۱ مایلی (۱٫۶کیلومتری) است که بر روی بخش مرتفعی از خط آهن ۱٫۴۵مایلی(۲٫۳۳ کیلومتری) قدیمی وست ساید که به طرف پایین منهتن می رود با فضای سبز بازسازی شده است و به عنوان یک راه سبز در ارتفاع طراحی شده است.در حال حاضر بخشی از این پارک که بین خیابان گرنسوورت واقع در ناحیهٔ میت پکینگ و خیابان ۳۰ام (در محلهٔ چلسی) واقع در وست ساید یارد در نزدیکی مرکز کنوانسیون جاویتس است مورد بهره برداری قرار گرفته است. بازسازی این خط آهن به عنوان یک پارک درون شهری موجب رونق بخشیدن به بازار املاک در همسایگی این راه شده است.
پارک سیمون بولیوار
پارک متروپولیتن سیمون بولیوار -که بیشتر با نام پارک سیمون بولیوار شناخته می‌شود- شامل فضای سبز، شهر بازی و مجموعه‌های ورزشی است که در مرکز شهر بوگوتا -پایتخت کلمبیا- واقع شده‌است. این پارک به نام آزادی‌خواه آمریکای لاتین -سیمون بولیوار- نام‌گذاری شده‌است. پارک سیمون بولیوار یکی از شلوغ‌ترین پارک‌های شهری در بوگوتاست.
بوستان جنگلی پردیسان یکی از بوستان‌های بزرگ و مشهور شهر تهران است. این بوستان در منطقه ۲ شهرداری تهران قرار دارد.
این بوستان که در شمال غربی تهران واقع شده‌است، از سمت شمال به بزرگراه همت و محله شهرک غرب، از شرق به بزرگراه شیخ فضل‌الله نوری، از غرب به مسیل رودخانه پونک و از سمت جنوب به بزرگراه حکیم و محله بلوار مرزداران محدود می‌شود. بزرگراه یادگار امام در راستای شمالی/جنوبی، این بوستان را به دو بخش تقسیم میکند که پیوند آنها به وسیله دو پل برقرار شده‌است.
از امکانات این بوستان می‌توان به موزه تنوع زیستی، موزه آب و باغ وحش اشاره کرد. وجود موزه تنوع زیستی با انواع حیوانات و حشرات تاکسیدرمی شده، و بعضاً زنده، یکی دیگر از جذابیت‌های این پارک جنگلی است. ساختمان سازمان حفاظت محیط زیست ایران نیز در قسمت جنوبی این بوستان قرار دارد.
به علت وجود چندین بزرگراه در اطراف پارک پردیسان، استقبال زیادی برای استفاده از این پارک پدید آمده‌است و بیشتر روزهای هفته و به ویژه روزهای تعطیل مردم برای استفاده از این پارک رهسپار شمال غرب تهران می‌شوند.
تاریخچه
طرح اولیه این بوستان در زمان پهلوی، و متعلق به یان مک‌هارگ آمریکایی می‌باشد.
پارک جنگلی چیتگر
پارک جنگلی چیتگر از پارک‌های جنگلی شهر تهران است.
این بوستان از شمال به زمینهای چیتگر، از جنوب به آزادراه تهران-کرج از غرب به آزادشهر و پیکان‌شهر و از شرق به منطقهٔ خرگوش‌دره محدود می‌شود. این پارک با ۹۵۰ هکتار زمین پردرخت از بزرگترین بوستان‌های جنگلی استان تهران است.
هدف از احداث این بوستان جنگلی که در آغاز مسیر وزیدن باد غربی به شهر تهران قرار گرفته، بالا بردن مقدار اکسیژن هوای تهران بوده‌است.
این پارک دارای یک پیست و مسیرهای دوچرخه‌سواری و امکانات اسکیت‌سواری است.
همچنین ایستگاه مترو چیتگر مقابل درب شمارهٔ ۱ و ایستگاه مترو ایرانخودرو مقابل درب‌های ۵ و ۷ قرار دارد.
دریاچه چیتگر در مجاورت این پارک جنگلی واقع شده است. محدوده شرقی به مساحت تقریبی ۲۵۳ هکتار است، محدوده غربی مساحتی معادل ۶۵۸ هکتار را به خود اختصاص داده است. حداقل ارتفاع پارک چیتگر از سطح دریا ۱۲۲۵ متر و حداکثر آن ۱۳۱۳ متر بوده و متوسط آن ۱۲۶۹ متر است. پوشش درختی پارک در مجموع مساحتی در حدود ۷۳۴ هکتار را در بر می‌گیرد و حدود ۵۳ درصد از آنها را گونه‌های سوزنی برگ مانند کاج الداریکا، سرو نقره‌ای و سرو خمره‌ای و حدود ۴۷٪ از درختان را ۹ گونه درختی سوزنی برگ (از جمله اقاقیا، زبان گنجشک، نارون چتری، ارغوان، داغداغان، افرای زینتی، پلت، بلوط و ایلان) تشکیل می‌دهد.
پارک جنگلی لویزان
پارک جنگلی لَویزان یکی از پارک‌های جنگلی شهر تهران و بخش شمیرانات است که بیش از 1000 هکتار وسعت دارد و در شمال شرق پایتخت واقع گردیده است.
این پارک جنگلی از شمال به بزرگراه شهید بابایی، از جنوب به شمس آباد، از شرق به شهرک امید ، باغ پرندگان و از غرب به ده لویزان محدود می شود.
این پارک در ۱۳ کیلومتری مرکز شهر قرار دارد و بزرگترین فضای سبز شهر تهران به حساب می آید.
همچنین در بالای جنگل هتل دهکده شیان قرار دارد که مسافران زیادی را به خود جذب میکند.
پارک جنگلی وردآورد
پارک جنگلی وردآورد یکی از پارک‌های جنگلی استان تهران است که از نظر بزرگی در مرتبه دوم می‌باشد. این پارک در کوه‌های وردآورد و در کنار آزادراه ۲ قرار دارد. متاسفانه در سالهای اخیر با توجه به عبور بزرگراه همت از کنار پارک جنگلی ورداورد و افزایش شدیدارزش زمین در حوالی این بزرگراه بخشی از این پارک توسط شهرداری تخریب و در اختیار تعاونی‌هایی وابسته به شهرداری قرارگرفته است تا در آن ساخت و ساز صورت پذیرد.
این پارک جنگلی در منطقه ۲۲ تهران قرار دارد و دارای وسعت ۱۰٬۴۵۸٬۰۰۰ مترمربع است.
پارک ملی کابو دگاتا-نیخار
پارک ملی کابو دگاتا-نیخار (به اسپانیایی: Cabo de Gata-Níjar) یک منطقهٔ حفاظت‌شده در اندلس، اسپانیا نزدیک شهر آلمریا است. این منطقه بزرگترین منطقه حفظ منابع آبی - خاکی اروپایی واقع در غرب دریای مدیترانه است و ۴۶۰ کیلومترمربع شامل شهر کاربونراس، رشته کوه سیرا د کبو د گاتا و ۱۲۰ کیلومتر مربع از دریا به عنوان منابع آبی را پوشش می‌دهد. این منطقه در اصل یک منطقهٔ آتشفشانی بوده و فضای دور قلهٔ کبو د گاتا را شامل می‌شده است.
این منطقه در سال ۲۰۱۰ به عنوان یکی از محل‌های دفن زباله‌های هسته‌ای پیشنهاد شد.
جنگلهای حرای استان هرمزگان
جنگلهای حرای استان هرمزگان پنج قسمت مجزا می باشد که تحت حفاظت سازمان محیط زیست می باشند در این میان منطقه حفاظت‌شده حرا و تالاب بین‌المللی خور خوران بعنوان ذخیره گاه زیست کره نیز شناخته می شود.
جنگلهای حرای هرمزگان
جنگلهای حرای استان هرمزگان که بیشتر آنها از سال ۱۳۸۰ تحت حفاظت محیط زیست قرار دارند:
حرای تیاب و میناب (۷۸۰۹۹ هکتار)
حرای گابریک و جاسک (۳۴۵۹۶ هکتار)
حرای رود گز (۲۷۰۴۶ هکتار)
حرای خوران (۲۵۱۸ هکتار)
حرای خور خوران (۸۶۵۸۱ هکتار) که ۲۵ شهریور ۱۳۶۱ تحت حفاظت قرار گرفته و محدوده آن شمال جزیره قشم است و بعنوان ذخیره گاه زیست کره نیز شناخته می‌شود.
ویژگیها
سواحل جنوبی ایران از جمله هرمزگان که از مناطق خشک و دریایی آب شور شناخته شده است این گیاهی است که بی نیاز به آب شیرین می‌روید. به این گیاه در بندرعباس حرا گفته می‌شود.
درختان حرا، در قسمتهای کم عمق خور خوران کنار و روی تپه‌های جزیره مانندی که هنگام پایین رفتن آب دریا از آب بیرون می‌مانند قرار گرفته‌است. عمق آب این مناطق از یک تا یک و نیم متر تجاوز نمی‌کند؛ بنابراین جنگل هنگام بالا آمدن آب دریا، در آبهای خلیج فارس به حالت شناور می‌ماند و با فروکش کردن آب دریا به مدت ۶ تا ۷ ساعت مانند جنگلهای مناطق خشک نمایان می‌شود. مساحت کل جنگلهای حرا ۷ هزار و ۵۰۰ هکتار و مساحت حوزه جزیره قشم ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار تخمین زده شده‌است.
جنگل حرا در سواحل جنوبی ایران، مهد انواع گوناگون آبزیان، پرندگان و دوزیستان است. از پرندگان می‌توان به مرغ ماهیخوار، حواصیل، لک لک، پلیکان، مرغابی ومرغ دریایی و از ماهی‌ها به خرچنگ، مار دریایی، شیلو، کلینگ (نوعی از صدف) و انواع مختلف قورباغه اشاره کرد. به همین دلیل به جنگلهای حرا در منطقه قشم، ۳ عنوان منطقه حفاظت شده (ملی)، ذخیره گاه زیست کره و تالاب بین‌المللی نام داده‌اند؛ چرا که ۸۰ دررصد آبزیان خلیج فارس دوره تخم ریزی خود را در این منطقه می‌گذرانند.
در زمینهای اطراف خورتیاب از حدود ۳ کیلومتری بندر تیاب میناب، بوته‌های حرا به چشم می‌خورد. طول خورتیاب ۷ مایل دریایی است. در ۲ سمت خور جاسک و در چابهار نیز حراهایی به شکل پراکنده دیده می‌شود؛ اما بهترین نوع حرا از نظر رشد ارتفاع و انبوهی در ناحیه قشم، میان سواحل قشم، پل و خمیر است.
از راه خشکی (مثلاً سواحل قشم) راهی به درون جنگلها نیست و تنهاراه دیدن آنها، راه آبی است. برای تماشای این جنگل نیز باید با ناخدایان پرتجربه همراه شد، چون تنها آنها میی توانند آبراهه‌های کوچک و متعدد موجود جنگل را شناسایی کنند.
حرا فواید زیادی دارد از جمله شیره درون آوندهای آن بر بیماری خشکی که بیماری پوستی شایع در منطقه هرمزگان است، تاثیری قابل توجه دارد.
منطقه حفاظت شده گنو
منطقه حفاظت شده گِنُو در شمال بندرعباس با آب و هوایی مطبوع سرزمینی کوهستانی، از جمله مناطقی است که کمتر شناخته شده‌اند و از نظر آب و هوایی با فضای مرسوم و معمول تفاوت دارند. گنو، با مساحت ۲۷ هزار و ۵۰۰ هکتار و ارتفاع متغیر ۵۰ تا ۲ هزار و ۳۷۴ متر در شمال بندرعباس قرار دارد و از نظر تنوع گیاهی و جانوری و آب و هوای مطبوع، کوهها و دره‌ها بی نظیر است. از سال ۱۳۵۱ تا سال ۱۳۵۴ این سرزمین را به عنوان منطقه حفاظت شده شناختند؛ اما به دلیل غنای طبیعی از سال ۱۳۵۴ به عنوان پارک ملی معرفی شد. این سرزمین به عنوان بخشی از سرمایه و میراث طبیعی به شمار می‌رود و شهرت بین‌المللی دارد. کوه گنو، به سبب داشتن آب و هوای سرد، برف خیز بودن و دامنه‌هایی سرسبز با آب و هوای مطبوع، از سال ۱۳۲۰ مورد توجه مردم بندرعباس بوده‌است و در طول این سال‌ها ساکنان شهر برای فرار از گرما، به مناطق ییلاقی کوه گنو مانند کهنوج، باغ کاشان و چاهو سفر می‌کرده‌اند. کوه گنو ۲ قله بزرگ به نام نصیری و بازگرد دارد که بلندترین نقطه را تشکیل می‌دهند و از انواع درختان جنگلی و بوته‌های دارویی پوشیده شده‌اند. درختان انگور، سیب، زردآلو، انار، انجیر، نارنگی، لیموترش، نارنج، انبه و خرما طبیعت زیبای منطقه را زینت بخشیده‌اند. چشمه‌های متعددی با نامهای انارو، باغ زیر، سرا، دزک، الیاسی درمر این باغها را آبیاری می‌کرده‌اند، که متأسفانه طی سالهای خشکسالی، تعدادی از آنها خشک شده‌اند. کوه گنو از نظر زیست محیطی نیز برای زندگی انواع حیوانات گوشتخوار و علفخوار مانند پلنگ، کفتار، گرگ، شغال، قوچ، میش، بز و آهو مناسب است.
منطقه حفاظت شده گنو با وسعت ۴۹۰۰۰ هکتار همچنین یکی از ۹ ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است.
راه منطقه گنو
چند راه دستیابی به قله گنو :
جبهه جنوبی : از طریق جاده بندرعباس به بندر لنگه (روستای ایسین، تازیان) و جاده کوهستانی ایستگاه تلویزیون (۳۲ کیلومتر) - پاسگاه محیط بانی سرحد گنو - چشمه رمر- چشمه سرچربه - سنگ قرار- قله نصیری
جبهه جنوبی : از طریق جاده بندرعباس به بندر لنگه (روستای ایسین، تازیان) و جاده کوهستانی ایستگاه تلویزیون (۳۲ کیلومتر) - پاسگاه محیط بانی مرکزی (واقع در ابتدای جاده ایستگاه) - آب بند چوبی - مسیل تنگ سیاه - دره تنگ سیاه - چشمه پرکوه - سنگ قرار - قله نصیری
جبهه جنوبی : از طریق جاده بندرعباس به بندر لنگه (روستای ایسین، تازیان) و جاده کوهستانی ایستگاه تلویزیون (۳۲ کیلومتر) - پاسگاه سر محیط بانی (واقع در ابتدای جاده ایستگاه) - آب بند چوبی - مسیل تنگ سیاه - دره تنگ سیاه - چشمه پرکوه - صعود جبهه جنوبی قله قلات سرپهن - عبور از خط الراس مرکزی - قله نصیری
جبهه شرقی (یال آبگرم) : از طریق کیلومتر ۲۵ محور اصلی بندرعباس به سیرجان - آبگرم گنو - چشمه انارون - گردنه کهنوج - روستای کهنوج بالا - قله سرجوتون- جاده آسفالته ایستگاه تلویزیون - در جهت غرب قله‌های بازگرد - دو برار - زندان زرد - قلات نصیری
جبهه شمالشرقی (تنگ باغ) : از طریق کیلومتر ۳۰ محور اصلی بندرعباس به سیرجان - ۱۲ کیلومتر جاده خاکی در جهت غرب - روستای تنگ باغ - روستای کهنوج بالا - قله سرجوتون - جاده آسفالته ایستگاه تلویزیون - در جهت غرب قله‌های بازگرد - دو برار - زندان زرد - قلات نصیری
جبهه غربی (سلکوه) : از طریق جاده بندرعباس به بندر لنگه (روستای ایسین، تازیان (روستای قلات بالا - به موازات ریل قطار - روستای سلکو - چشمه سلکوه - صعود خط الراس غربی (قلل: سلاورو، قلات سرپهن، قلات نصیری)
از جمله جلوه‌های طبیعی و جذاب گردشگری این منطقه، آب گرم گنو است. تنوع پوشش گیاهی این کوه از دامنه تا قلعه کوه مشتمل بر درختان گرمسیری، استپ کوهپایه‌ای و گونه‌های نواحی سردسیر است . جانوران منطقه حفاظت شده عبارت‌اند از : قوچ، بزکوهی، آهو، گرگ، خرس، روباه، پلنگ، خوک، کفتار، شغال، خرگوش، شغال . از انواع پرندگان : کبک، عقاب، شاهین، بادخور، قُمری، تیهو، فاخته.
قلل معروف منطقه
قلات نصیری ۲۳۴۹ متر، استیری ۱۵۴۶ متر، قلات سرپهن ۲۱۷۵ متر، دو برار ۲۲۸۲ متر، بازگرد ۲۲۳۳ متر زندان زرد ۲۳۰۹ متر، تاسیسات صداوسیما ۲۳۳۰ متر، سرجوتون ۲۲۵۴ متر، کهنوج ۱۸۱۳متر سه سرخ ۱۱۲۲ متر، گودبونی ۱۸۹۵ متر
منطقه حفاظت‌شده حرا و تالاب بین‌المللی خور خوران
منطقه حفاظت‌شده حرا و تالاب بین‌المللی خور خوران مجموعه جنگلهای درختان سرسبز ساحلی مانگرو یا حرا است که در حوالی جزیره قشم، بندرپل، جزیره هرمز و بندر خمیر در استان هرمزگان قرار دارد که با آبراهه‌های آن با پرندگان زیبا و طبیعت بکر وحشی‌اش از منابع توریستی و دیدنی استان هرمزگان می‌باشد. و هر ساله افراد زیادی را برای تماشا به سوی خود جلب میکند و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. این جنگلها معمولاً تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار دارند. و مجموعه حرای شمال غربی قشم بدلیل اهمیت بین‌المللی بعنوان ذخیره گاه زیست کره حرا شناخته می‌شود.
حرا (هرمزگان) (۸۶۵۸۱ هکتار) که ۲۵ شهریور ۱۳۶۱ تحت حفاظت قرار گرفته و محدوده آن شمال جزیره قشم است و بعنوان ذخیره گاه زیست کره نیز شناخته می‌شود.
این منطقه حفاظت شده که یکی از جنگلهای پنجگانه استان هرمزگان در شمال غرب جزیره قشم با وسعت ۸۵۶۸۶ هکتار همچنین یکی از ۱۱ ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است.
ویژگیها
سواحل جنوبی ایران از جمله هرمزگان که از مناطق خشک و دریایی آب شور شناخته شده است این گیاهی است که بی نیاز به آب شیرین می‌روید. به این گیاه در بندرعباس حرا گفته می‌شود.
درختان حرا، در قسمتهای کم عمق خور خوران کنار و روی تپه‌های جزیره مانندی که هنگام پایین رفتن آب دریا از آب بیرون می‌مانند قرار گرفته‌است. عمق آب این مناطق از یک تا یک و نیم متر تجاوز نمی‌کند؛ بنابراین جنگل هنگام بالا آمدن آب دریا، در آبهای خلیج فارس به حالت شناور می‌ماند و با فروکش کردن آب دریا به مدت ۶ تا ۷ ساعت مانند جنگلهای مناطق خشک نمایان می‌شود. مساحت کل جنگلهای حرا ۷ هزار و ۵۰۰ هکتار و مساحت حوزه جزیره قشم ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار تخمین زده شده‌است.
جنگل حرا در سواحل جنوبی ایران، مهد انواع گوناگون آبزیان، پرندگان و دوزیستان است. از پرندگان می‌توان به مرغ ماهیخوار، حواصیل، لک لک، پلیکان، مرغابی ومرغ دریایی و از ماهی‌ها به خرچنگ، مار دریایی، شیلو، کلینگ (نوعی از صدف) و انواع مختلف قورباغه اشاره کرد. به همین دلیل به جنگلهای حرا در منطقه قشم، ۳ عنوان منطقه حفاظت شده (ملی)، ذخیره گاه زیست کره و تالاب بین‌المللی نام داده‌اند؛ چرا که ۸۰ دررصد آبزیان خلیج فارس دوره تخم ریزی خود را در این منطقه می‌گذرانند.
در زمینهای اطراف خورتیاب از حدود ۳ کیلومتری بندر تیاب میناب، بوته‌های حرا به چشم می‌خورد. طول خورتیاب ۷ مایل دریایی است. در ۲ سمت خور جاسک و در چابهار نیز حراهایی به شکل پراکنده دیده می‌شود؛ اما بهترین نوع حرا از نظر رشد ارتفاع و انبوهی در ناحیه قشم، میان سواحل قشم، پل و خمیر است.
از راه خشکی (مثلاً سواحل قشم) راهی به درون جنگلها نیست و تنهاراه دیدن آنها، راه آبی است. برای تماشای این جنگل نیز باید با ناخدایان پرتجربه همراه شد، چون تنها آنها میی توانند آبراهه‌های کوچک و متعدد موجود جنگل را شناسایی کنند.
حرا فواید زیادی دارد از جمله شیره درون آوندهای آن بر بیماری خشکی که بیماری پوستی شایع در منطقه هرمزگان است، تاثیری قابل توجه دارد.
سایر جنگلهای حرای استان هرمزگان
حرای تیاب و میناب (۷۸۰۹۹ هکتار)
حرای گابریک و جاسک (۳۴۵۹۶ هکتار)
حرای رود گز (۲۷۰۴۶ هکتار)
حرای خوران (۲۵۱۸ هکتار)
کوه ووتای
کوه ووتای در شانشی، چین واقع است و یکی از چهار کوه مقدس در بودیسم چینی است.این کوه به خاطر ۵۳ صومعه مقدس اش شناخته شده‌است که قدیمی ترین ساختمان‌های چوبی موجود در چین است که از دوران سلسله تانگ به جا مانده‌اند. بلندترین قله چین نیز در این منطقه‌است.کوه ووتای در سال ۲۰۰۹ در میراث جهانی یونسکو ثبت گردید.
کوهستان هونگ‌شان
کوهستان هونگ‌شان یا کوه زرد در رشته کوه جنوب استان آنهویی در شرق چین واقع است.این کوه به دلیل مناظر زیبای آن از جمله غروب، درختان کاج و قله‌های گرانیت میان ابرها موضوع مکرر نقاشی‌های سنتی چینی و ادبیات، و همچنین عکاسی‌های مدرن است.کوهستان هونگ‌شان یکی از مکان‌های مهم توریستی در چین است و در سال ۱۹۹۰ به عنوان مکانی ترکیبی (طبیعی _ فرهنگی) در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌است.
هتسه
شهر هتسه (به رومانیایی: Haţeg) در شهرستان هوندرا در کشور رومانی واقع شده‌است. جمعیت این شهر ۱۲٬۵۰۷ نفر است.
لنکاوی
لنکاوی، با نام رسمی لنکاوی گوهرِ کداح (به زبان مالای: Langkawi Permata Kedah)، مجمع‌الجزایری از ۱۰۴ جزیره در دریای آندامان است و در حدود ۳۰ کیلومتری شمال غربی خاک اصلی مالزی قرار دارد. این جزیره‌ها بخشی از استان کداح است که با تایلند همسایه است.
اقتصاد آن پیشتر بر پایه برنج‌کاری و کشتگاه‌های کائوچو بود اما امروز بیشتر درآمد آن از گردشگری است.
پارک لینکلن
پارک لینکلن (به انگلیسی : Lincoln Park) با مساحتی حدود ۴.۹ کیلومتر مربع در امتداد ساحل شیکاگو، ایلینویز و مقابل دریاچه میشیگان قرار گرفته است. پارک لینکلن بزرگترین پارک عمومی شیکاگو است. این پارک بعد از آبراهام لینکلن نام گذاری شده است. این پارک با طول ۱۱ کیلومتر، از خیابان اوهایو در جنوب تا نزدیکی خیابان آردمور در شمال، در شمال پایانه لیک شور درایو در خیابان هالیوود امتداد دارد.
امکانات تفریحی پارک شامل ۱۵ زمین بیس بال، ۶ زمین بسکتبال، زمین سافت بال، زمین فوتبال، ۳۵ زمین تنیس، ۱۶۳ زمین والیبال و .. می باشد.این پارک همچنین دارای یک بندرگاه با امکانات قایق سواری است.
پارک لینکلن با حدود ۲۰ میلیون بازدید کننده در سال، دومین پارک پر بازدید در ایالات متحده آمریکا است.
پارک مرکزی نیویورک
پارک مرکزی نیویورک (در زبان انگلیسی: Central Park) نام پارک بزرگ و معروفی است که در مرکز منهتن و در میان مراکز تجاری شهر نیویورک قرار دارد. پارک مرکزی نیویورک، اولین پارک مُدرن در تاریخ ایالات متحدهٔ آمریکا محسوب می‌شود که در سال ۱۸۵۷ میلادی توسط فردریک لاو المستد (Frederick Law Olmsted) و همکار انگلیسی اش کالورت واکس (Calvert Vaux) طراحی و افتتاح شد.
وسعت این پارک حدود ۳۴۲ هکتار است که به شکل مستطیل در قلب منطقه منهتن (منطقه تجاری نیویورک) واقع شده است. همچنین این پارک دارای دریاچه‌هایی به وسعت جمعاً ۶۰/۷ هکتار می‌باشد.
سالیانه ۲۵ میلیون نفر از این پارک بازدید می‌کنند.
پارک میلنیوم
پارک میلنیوم بین دریاچه و مرکز شهر فرار دارد از هر جای شیکاگو با مترو به مرکز شهر بیاید و به سمت شرق بروید به این پارک خواهید رسید اگر شیکاگو رفتید حتماً به این پارک سربزنید و از پل دیدن فرمائید
پارک هاگلی
پارک هاگلی یک پارک عمومی بزرگ در شهر کرایست چرچ در نیوزیلند است که در سال ۱۸۵۵ افتتاح شد. وسعت این پارک بیش از ۱۶۰ هکتار است.
پارک هرمان
پارک هرمان نام مشهورترین پارک عمومی شهر هیوستون در تگزاس است.
این پارک که در سال ۱۹۱۴ تأسیس شد در مجاورت دانشگاه رایس و مرکز پزشکی تگزاس قرار دارد و حاوی مراکز تفریحی و فرهنگی متعددی است.
پارک یرکون
پارک یرکون (به عبری: פארק הירקון) نام بزرگترین پارک در کلان‌شهر تل‌آویو است که در کنار رودخانه یرکون بنا شده است. این پارک در سال ۱۹۷۳ میلادی، افتتاح شد.
پارک یرکون مرکز فعالیت‌های فرهنگی و ورزشی، بخصوص پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و حتی قایق‌رانی است. در داخل پارک یرکون، یک دریاچه مصنوعی ساخته شده است و مردم می‌توانند در آن به قایق‌رانی بپردازند.
این پارک همچنین دارای مرکز فرهنگی، آمفی‌تئاتر، محل نگهداری پرندگان کمیاب، باغ کاکتوس و باغ صخره‌ای می‌باشد.
پارک یرکون پذیرای کنسرت بسیاری از خوانندگان مطرح جهان، همچون پل مک‌کارتنی، مدون، مایکل جکسون، یوتو، التون جان، گانز ان روزز، متالیکا، تینا ترنر، دیوید بویی و وست‌لایف بوده است.
همچنین به مناسبت‌های مختلف فرهنگی، پارک یرکون، میزبان ارکستر فیل‌هارمونیک اسرائیل می‌گردد.
پی‌پی‌جی پلیس
پی‌پی‌جی پلیس (به انگلیسی: PPG Place) نام یک برج مرتفع در پیتسبورگ در پنسیلوانیا است.
معماران این برج پست‌مدرنیستی، مشارکت فیلیپ جانسون و جان بورگی هستند.
آغاز به کار ساخت برج در ۲۸ ژانویه ۱۹۸۱ بوده و زمان ساخته شدن آن بین ۸۴-۱۹۸۱ و زمان افتتاحش آگوست ۱۹۸۳ بود. کاربرد برج اداری-تجاریست.
ارتفاع سقف برج ۶۳۵ فوت (متر ۱۹۴) و تعداد طبقات آن ۴۰ است.
هزینه ساخت برج ۲۰۰ میلیون دلار بود.
این مرکز مجموعه‌ایست در قسمت تجاری شهر پیتزبورگ، و شامل ۶ ساختمان در سه ناحیه شهر و مساحت ۵/۵ هکتار می باشد. این ساختمان دارای طراحی شیشه ای بوده و شامل ۱۹۷۵۰ قطعه شیشه می باشد.
دیسکاوری گرین
دیسکاوری گرین(به انگلیسی: Discovery Green) یک پارک عمومی در مرکز شهر هوستون،در ایالت تگزاس ایالات متحده آمریکا است.این پارک با مساحت ١١.٧٨ هکتار در سال ٢٠٠٨ افتتاح گردید.دیسکاوری گرین در میان مرکز کنوانسیون جرج براون و هتل هیلتون آمریکا و در مجاورت مرکز تویوتا واقع گردیده است.این پارک شامل یک دریاچه، گروه های موسیقی و سالن برای اجرای برنامه های عمومی، اجرای مسابقه دو سگ، منطقه کودکان و مناطق تفریحی متعدد است. دیسکاوری گرین توسط شرکت همکاران هارگریوز طراحی شده است.
اولین رویدادی که در پارک برگزار شد، در سال ٢٠٠٨ مراسم تحلیف بیل وایت، شهردار هوستون بود. این پارک به طور رسمی در ١٣ آوریل ٢٠٠٨ افتتاح شد.تخمین زده می شود که تقریباً یک چهارم میلیون نفر از روز بازگشایی تا ٣٠ ژوئن ٢٠٠٨ از پارک بازدید کرده‌اند.
تاریخچه
پارک دیسکاوری گرین گواهینامه LEED را در اکتبر ٢٠٠٩ به دست آورده است.
ویژگی های پارک
گردشگاه بنیاد براون: یک گردشگاه سایه دار، پوشیده از درختان بلوط زنده ١٠٠ ساله.
باغ بنیاد ورسام: به مساحت یک هکتار، شامل درختان گلدار، گیاهان، فواره ها و آثار هنری.
دریاچه کودک: دریاچه ای به مساحت یک هکتار که با گیاهان تالاب های بومی پوشیده شده است.
چند مجسمه در تپه های پوشیده شده از چمن با منظره هایی از مرکز شهر هوستون.
بنیاد مک نر: تفرجگاه هایی از درختان سایه دار، مسیر قدم زنی کنار دریاچه و محوطه ای برای کودکان.
زمین بازی جان مک گاوِرن
دو مسابقه برای دو سگ ها: یکی برای سگ های بزرگتر و دیگری برای سگ های کوچکتر، به همراه محل استقرار برای صاحبان آنها.
٦٣٠ پارکینگ زیرزمینی
محوطه ای برای بازی اسکیت روی یخ
گروه موسیقی رستوران شیلر دل گراند، روزانه در دو نوبت نهار و شام در رستوران ها اجرا خواهند داشت.
رویدادهای برنامه ریزی شده
پارک دیسکاوری گرین مجموعه برنامه هایی را در طول سال ارائه می دهد.همه این برنامه ها رایگان و برای عموم آزاد هستند، مگر در موارد خاص.
ارائه هنرهای نمایشی، ادبی و بصری هوستون از سری برنامه های هنری پارک هستند.
ارائه فیلم، رقابت شدید میان رشته های مهندسی، کنسرت توسط نوازندگان مطرح، شامل نواهای سواحل خلیج تگزاس و تگزاس مرکزی، مجموعه برنامه های سرگرمی پارک را تشکیل می دهند.
مجموعه برنامه های زندگی سالم هر هفته در پارک ارائه می شود که شامل کلاس های ورزشی مانند پیلاتیز، یوگا، زومبا و همچنین یک کلاس ورزش با عنوان HIP2BFit فقط برای بچه ها است.
مجموعه برنامه های خانواده ها و کودکان هم، کارگاه ها و فعالیت های مناسبی را برای کودکان و پدر و مادرشان تدارک دیده است.
در تعطیلات آخر هفته، خانواده ها می توانند به پارک مراجعه کنند و حیوانات خانگی شان را در مسابقه دو سگ ها که هر روز اجرا می شود قرار دهند و بچه های خود را در زمین بازی نظاره کنند، درحالیکه خودشان مشغول روزنامه خواندن هستند و قوطی های خود را در سطل زباله می اندازند.
کومون بوستون
کومون بوستون (به انگلیسی: Boston Common) یا د کومون (به انگلیسی: The Common) پارکی در مرکز شهر بوستون، در ایالت ماساچوست، ایالات متحده است. این پارک لقب قدیمی‌ترین پارک عمومی ایالات متحده را به خود گرفته‌است. تاریخ تاسیس آن به ۱۶۳۴ میلادی برمی‌گردد. وسعت پارک در حدود ۵۰ جریب است. این پارک در سال ۱۹۸۹ به عنوان اثر تاریخی ملی انتخاب شده‌است.
تاریخچه
کومون استفاده‌های گوناگونی در طول تاریخ داشته‌است. تا سال ۱۸۳۰، محل برای نگهداری احشام بوده‌است و تا سال ۱۸۱۷ محلی برای اعدام در انظار عمومی بوده‌است. نیروهای بریتانیایی تا پیش از جنگ انقلاب آمریکا در کومون بوستون قرار داشتند و از آنجا در آوریل ۱۸۷۵ به لکسینگتون و کونکورد برای مبارزه با نیروهای مستعمرات سیزده‌گانه رفتند.
استفادهٔ کنونی
در حال حاضر پارک محلی برای اجتماعات و همچنین تفریحگاهی برای افراد ساکن بوستون است.
وقابع مهم
افراد مانند مارتین لوتر کینگ، پاپ ژان پل دوم و گلوریا استینم در این پارک به سخنرانی پرادخته‌اند.
مرغزار فلاشینگ–کرونو پارک
مرغزار فلاشینگ کرونو پارک(به انگلیسی:Flushing Meadows–Corona Park) که به آن فلاشینگ مدوز پارک یا فلاشینگ مدوز نیز می گویند، یک پارک عمومی واقع در شهر نیویورک است.این پارک، سیتی فیلد ورزشگاه خانگی تیم بیسبال نیویورک متس، ساینس هال نیویورک، موزه هنر کویینز، مرکز حیات وحش کویینز، مرکز تنیس ملی بیلی جین کینگ یواس تی‌ای محل برگزاری تورنمنت یواس اوپن رادر خود جای داده است. فلاشینگ مدو در کویینز قرار دارد.این پارک بین بزرگراه ون ویک و گرند سنترال پارک وی است و از خلیج فلاشینگ واقع در ضلع جنوبی فرودگاه لاگواردیا تا یونیون ترنپایک امتداد می یابد. این پارک دومین پارک بزرگ(پس از پارک خلیج پلهم در برانکس) در شهر نیویورک است.پارک فلاشینگ به منظور محل برگزاری نمایشگاه جهانی نیویورک ۱۹۳۹/۱۹۴۰ ساخته شده است.فلاشینگ مدو توسط سازمان پارک ها و تفریحات نیویورک اداره می شود.
های لاین
های لاین (به انگلیسی:High Line) یک پارک خطی ۱ مایلی (۱٫۶کیلومتری) است که بر روی بخش مرتفعی از خط آهن ۱٫۴۵مایلی(۲٫۳۳ کیلومتری) قدیمی وست ساید که به طرف پایین منهتن می رود با فضای سبز بازسازی شده است و به عنوان یک راه سبز در ارتفاع طراحی شده است.در حال حاضر بخشی از این پارک که بین خیابان گرنسوورت واقع در ناحیهٔ میت پکینگ و خیابان ۳۰ام (در محلهٔ چلسی) واقع در وست ساید یارد در نزدیکی مرکز کنوانسیون جاویتس است مورد بهره برداری قرار گرفته است. بازسازی این خط آهن به عنوان یک پارک درون شهری موجب رونق بخشیدن به بازار املاک در همسایگی این راه شده است.
پارک سیمون بولیوار
پارک متروپولیتن سیمون بولیوار -که بیشتر با نام پارک سیمون بولیوار شناخته می‌شود- شامل فضای سبز، شهر بازی و مجموعه‌های ورزشی است که در مرکز شهر بوگوتا -پایتخت کلمبیا- واقع شده‌است. این پارک به نام آزادی‌خواه آمریکای لاتین -سیمون بولیوار- نام‌گذاری شده‌است. پارک سیمون بولیوار یکی از شلوغ‌ترین پارک‌های شهری در بوگوتاست.
10:06 am
حجت بن حسن (مهدی)
بنابر اعتقاد شیعیانِ دوازده‌امامی، حجت بن حسن فرزند حسن بن علی عسکری (امام یازدهم شیعیان) و دوازدهمین و آخرین امام و همان مهدی موعود است. همچون پیامبر اسلام نامش محمد و کنیه اش ابوالقاسم است. همچنین «امام زمان»، «صاحب الزمان»، «ولی عصر»، «قائم آل محمد» و «مهدی موعود» از القاب اوست.
پس از مرگ حسن عسکری (امام یازدهم شیعیان) در سال ۲۶۰ هجری و سن ۲۸ سالگی، از آنجا که حسن عسکری برخلاف سایر امامان شیعه —که در زمان حیاتشان جانشین بعدی را تعیین کرده بودند— بطور علنی جانشینی برای خود برجای نگذاشته بود، بحران فکری و اعتقادی بزرگی در میان پیروان امام شیعه بوجود آمد. در این دوران که به «سالهای حیرت» موسوم است، شیعیان به فرقه‌های متعددی منشعب شدند. عده‌ای از شیعیان اعتقاد داشتند که از حسن عسکری فرزندی باقی نمانده است یا این فرزند در گذشته‌است؛ بسیاری از شیعیان امامت جعفر برادر حسن عسکری را پذیرفتند و گروه‌هایی نیز متوجه فرزندان و نوادگان امامان نهم و دهم شیعه شدند. اما اصحابی از حسن عسکری چنین گفتند که «وی پسری داشته که جانشینی مشروع برای امامت است». طبق گفتهٔ عثمان بن سعید، این پسر مخفی نگاه داشته شده بود، چرا که ترس آن می‌رفت که توسط دولت دستگیر شود و به قتل برسد. دیدگاه این گروه که در ابتدا دیدگاه اقلیت شیعه بود، به‌مرور به دیدگاه تمامی شیعیان امامی تبدیل شد که شیعیان دوازده امامی فعلی‌اند.
از دیدگاه تاریخی، باور به دوازده امام و اینکه امام دوازدهم همان مهدی موعود است بطور تدریجی در میان شیعیان تکامل یافت. به نظر می‌رسد مدتی طول کشید تا این نظریه به صورتبندی نهایی خود برسد و پس از آن هم توجیه ها و تبیین های دینی گسترده‌ای در موردش ارائه شد. شیعیان با دو رویکرد حدیثی و کلامی به تبیین نظریهٔ غیبت برخاستند. کلینی (و. ۳۲۹ ه.ق. / ۹۴۱ م.) در احادیث باب غیبت کتاب اصول کافی —که در خلال دوره سفرا (موسوم به غیبت صغری) گرد آورد— به موضوع غیبت و علت آن پرداخت. به‌خصوص نعمانی در کتاب الغیبه به تبیین نظریه غیبت از طریق احادیث پرداخت و او برای نخستین بار اصطلاحات «غیبت صغری» و «غیبت کبری» را به کار برد. پس از وی ابن بابویه (و.۹۹۱-۹۹۲) در کتاب کمال الدین در خصوص گردآوری احادیث مربوط به امام دوازدهم و غیبت وی کوشید. از دیگر سو، متخصصان علم کلام از جمله شیخ مفید (و. ۴۱۳ ه.ق. / ۱۰۲۳ م.) و شاگردانش بخصوص سید مرتضی (۱۰۴۴-۱۰۴۵) به تدوین نظریات کلامی امامت جهت تبیین ضرورت وجود امام زنده در شرایط غیبت پرداختند.
در باور کنونی شیعه دوازده امامی، حجت بن حسن در نیمهٔ شعبان سال ۲۵۵ یا ۲۵۶ ه.ق. در سامرا به دنیا آمد؛ او در پنج سالگی و پس از مرگ پدرش به امامت رسید. پس از مرگ حسن عسکری، مهدی تنها از طریق چهار سفیر یا نائب با شیعیان تماس می‌گرفت. البته بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که از آغاز تعداد وکلا محدود به چهار تن نبوده و اصطلاح نیابتِ خاص در قرن‌های چهارم و پنجم هجری توسط علمای شیعه مانند شیخ طوسی و برای تبیین غیبت صغری ایجاد شده‌است. پس از یک دوره هفتاد ساله (موسوم به غیبت صغری) و با مرگ علی بن محمد سمری، چهارمین نائب امام دوازدهم شیعه، بار دیگر حیرت شیعیان را فراگرفت. آنها در نهایت در سده پنجم به تبیینی عقلی در کلام شیعه از غیبت امام دست یافتند. به باور شیعیان، پس از دوران سفرا، شیعیان با مهدی در ارتباط نیستند و این دوران را اصطلاحاً غیبت کبری می‌نامند. پس از پایان دورهٔ غیبت، وی با عنوان مهدی قیام خواهد کرد و او کسی خواهد بود که از طریق وی حق و عدالت بار دیگر به پیروزی خواهد رسید.
اعتقاد به امام غائب، برکات متعددی برای شیعیان تحت آزار و ستم داشت. از آنجا که امام غائب پتانسیل تهدید کمتری نسبت به یک امام حاضر داشت تنش ها با حاکمان سنی مذهب کاهش یافت. اعتقاد به ظهور امام غائب باعث شد که انتظار بتواند جایگزین چالش مستمر نظام سیاسی حاکم شود. امام غائب باعث عامل وحدت شیعیانی شد که پیش از آن، هر گروه، دور یکی از امامان حاضر گرد می آمدند و دچار انشقاق شده بودند. به علاوه اعتقاد به ظهور امام غایب (به عنوان مهدی)، شیعیان را در تحمل شرایط دشوار یاری نموده و به آنها امید آینده‌ای سرشار از دادگری داده است.
منبع‌شناسی
به نوشته جاسم حسین احادیث مربوط به غیبت مهدی قائم را بسیاری از گروه های شیعه گردآوری کرده اند. پیش از سال ۲۶۰ ه./۸۷۴ م. در آثار سه مذهب واقفیه، زیدیه جارودیه و امامیه موجود است. از واقفیه، انماطی ابراهیم بن صالح کوفی از اصحاب امام محمد باقر کتابی به نام «الغیبه» نوشت. علی بن حسین طائی طاطاری و حسن بن محمد بن سماعه هر یک کتابی به نام «کتاب الغیبه» نوشتند و امام موسی کاظم را به عنوان امام غائب معرفی کردند. از زیدیه ابوسعید عباد بن یعقوب رواجینی عصفری (و. ۲۵۰ ه./۸۶۴ م.) در کتابی به نام «ابوسعید عصفری» احادیثی در خصوص غیبت، ائمه دوازده گانه و ختم ائمه به دوازده می آورد بی آنکه نام آنها را برشمرد. از امامیه علی بن مهزیار اهوازی (وکیل امام نهم و دهم) (وفات حدود ۲۵۰ تا ۲۶۰ ق.)، دو کتاب به نام های «کتاب الملاحم» و «کتاب القائم» نوشت که هر دو درباره غیبت امام و قیام او با شمشیر مطالبی دارد. حسن بن محبوب سراد (م. ۲۲۴ ه./ ۸۳۸ م.) کتاب «المشیخه» را در موضوع غیبت می نویسد. فضل بن شاذان نیسابوری (۲۶۰ ه./ ۸۷۳ م.) کتاب «الغیبه» را نوشت که ظاهراً مطالب آن از کتاب «المشیخه» نقل شده است. وی که دو ماه پیش از امام یازدهم می میرد، امام دوازدهم را قائم می داند. به نوشته پوناوالا منابع پیش از دوران موسوم به غیبت کبری بسیار پراکنده و ناکافی‌اند و مشکلی که پژوهشگران در هنگام بررسی این منابع با آن مواجه می‌شوند، میزان تاریخی بودن این منابع است.
در خلال دوره سفارت موسوم به غیبت صغری (۲۶۰-۳۲۹ ه./۸۷۴-۹۴۱ م.) فقها و مبلغان بر اساس اطلاعات کتب پیشین و فعالیت های سازمان وکالت نوشته اند که در کتب تاریخی این دوره یافت نمی‌شود. ابراهیم بن اسحاق نهاوندی (م. ۲۸۶ ه./۸۹۹ م.) که مدعی نیابت امام دوازدهم بود کتابی در موضوع غیبت نوشت. عبدالله بن جعفر حمیری(م. بعد از ۲۹۳ ه./ ۹۰۵ م.) که خود کارگزار امامان دهم و یازدهم و نواب اول و دوم بود کتاب «الغیبه و الحیره» را نوشت. ابن بابویه (پدر شیخ صدوق) (م. ۳۲۹ ه. / ۹۴۰ م.) کتاب «الامامه و التبصره من الحیره» و کلینی (م. ۳۲۹ ه. / ۹۴۰ م.) بخش عمده ای از کتاب حجت اصول کافی را به غیبت اختصاص داد.
از سال (۳۲۹ ه./۹۴۱ م.) با پایان سفارت و آغاز دوره موسوم به غیبت کبری چندین اثر برای تبیین غیبت و علت طولانی شدن ان نگاشته شد. به گفته جاسم حسین پنج اثر در این زمان نگاشته شد که اساس عقاید بعدی امامیه درباره غیبت را تشکیل می دهد. نخستین کتاب الغیبه نعمانی توسط ابوعبدالله محمد بن جعفر نعمانی (م.۳۶۰ ق.) با استفاده از آثار فوق‌الذکر بدون توجه به اعتقادات نویسندگان آن آثار تدوین شده است. دومین اثر کمال‌الدین و تمام‌النعمة است که توسط شیخ صدوق (۳۰۶ تا ۳۸۱ ه.ق./ ۹۲۳ تا ۹۹۱ م.) بر اساس اصول اربعمائه گردآوری شده است و با توجه به جایگاه پدرش، علی بن بابویه، اطلاعات معتبری از دوران وکلا و ارتباط مخفی آنها با امام غایب از طریق چهار سفیر ارائه می دهد. سومین مورد «الفصول العشرة فی الغیبة» توسط شیخ مفید (و. ۴۱۳ ه.ق. / ۱۰۲۲ م.) نوشته شد و اطلاعات تاریخی در مورد دوران غیبت و پانزده دیدگاه پدیدار شده در میان امامیه در دوران غیبت و از میان رفتن همه آنها جز اثنی عشریه بیان می کند. همچنین در کتاب الارشاد به سبک کلینی و نعمانی به نقل احادیث و توجیه طولانی شدن عمر امام غایب می پردازد. چهارمین اثر توسط سید مرتضی (۳۵۵ - ۴۳۶ ه.ق /۱۰۴۴-۱۰۴۵ م.) شاگرد شیخ مفید با عنوان «مسئلة وجیزة فی الغیبة» نوشت. این اثر و کتاب دیگری با نام «البرهان علی صحة طول عمر الامام الزمان» تألیف محمد بن علی کراجکی (م. ۴۴۹ ق./ ۱۰۵۷ م.) فاقد اطلاعات تاریخی هستند. پنجمین اثر الغیبة نوشته شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ ق. / ۱۰۶۷ م.) بر مبنای کتابی به نام «الاخبار الوکالة الاربعة» نوشته احمد بن نوح بصری اطلاعات تاریخی معتبری از فعالیت های مخفی سفرا ارائه می دهد و نیز به شیوه حدیثی و عقلی اثبات می کند امام دوازدهم همان مهدی قائم است که باید در غیبت به سر برد و سایر ادعاها در خصوص غیبت دیگر افراد نظیر علی بن ابیطالب، محمد بن حنفیه و موسی کاظم مردود است. این کتاب مأخذ اصلی نویسندگان بعدی شیعه امامی و بخصوص بحار الانوار محمدباقر مجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ ق.) بوده است.
به نوشته جاسم حسین منابع غیرشیعه بر کتاب «المسترشد» اثر ابوالقاسم بلخی معتزلی (م. حدود ۳۰۱ ق./ ۹۱۳ م.) اتکا دارد که معتقد است حسن عسکری بی وارث از دنیا رفت و ظاهراً اطلاعات خود در خصوص دسته بندی شیعه پس از سال ۲۶۰ را از حسن بن موسی نوبختی (و. حدود ۳۰۰ ه.ق.) گرفته است. این کتاب مبنای اطلاعات المغنی عبدالجبار معتزلی (م. ۴۱۵ ق. / ۱۰۲۴ م.) و ابوالحسن اشعری (م. ۳۲۴ ق./ ۹۳۵ م.) قرار گرفت و کتاب اشعری مرجع سایر کتاب های اهل سنت نظیر ابن حزم (م. ۴۵۶ ق. / ۱۰۳۷ م.) و شهرستانی (م. ۵۴۸ ق. / ۱۱۵۳ م.) درباره دسته بندی های شیعه بوده است.
بیان موضوع در منابع تاریخ عمومی مسلمانان متفاوت است. محمد بن جریر طبری (۲۲۴ - ۳۱۰ ق./ ۹۲۲ م.) که معاصر دوران غیبت بود در تاریخ طبری اشاره ای به موضوع امام دوازدهم و فعالیت های شیعیان امامی نمی‌کند در حالی که به فعالیت های سایر گروه های شیعه نظیر اسماعیلیه می پردازد و حتی کاربرد حدیث مهدی قائم توسط این گروه ها در کسب قدرت را پی می گیرد. جاسم حسین علت ذکر نشدن فعالیت های امامیه در این کتاب را مخفیانه بودن آن می داند. مسعودی (حدود ۲۸۳ – ۳۴۶ ق. / ۸۹۶ - ۹۵۷ م.) در مروج‌الذهب، التنبیه و الاشراف و نیز اثبات و الوصیه که به وی منسوب است به فشارها و سخت گیری های عباسیان علیه امامان شیعه که منجر به وقوع غیبت شد می پردازد. ابن اثیر (۵۵۵ - ۶۳۰ه ق / ۱۲۳۲ م.) در الکامل فی التاریخ به اختلافات میان وکلای امام در دوران غیبت و تأثیر غلو در بروز آن می پردازد. به عقیده جاسم حسین ممکن است وی اطلاعات خود را از کتاب «تاریخ الامامیه» اثر یحیی بن ابی طی (م ۶۳۰ ق. / م.۱۲۳۲) گرفته باشد.
به نوشته ساشادینا بسیار مشکل‌است که مرزی میان مطالب تاریخی از یک طرف با تذکره‌نویسی و مطالب اعتقادی شیعه از طرف دیگر در کتاب‌های نویسندگان شیعه تعیین کرد. زیرا زندگی‌نامهٔ امامان در کتاب‌های نویسندگان شیعه، آکنده از داستان‌هایی به سبک تذکره‌هایی‌است که عارفان برای مرشدان و قدیسان خود می‌نویسند. برای مطالعه دربارهٔ امام دوازده شیعیان باید به منابعی اتکا کرد که نه می‌توان آنها را کاملاً تاریخی و نه می‌توان کاملاً زندگی‌نامه‌های مذهبی و تذکره‌ای دانست. به هر حال این منابع بیشترین کمک را به پژوهشگران در راه درک دوره‌ای میکند که ایدهٔ منجی آخرالزمان را به عقیدهٔ غالب در مذهب شیعه تبدیل کرده‌است.
پیشینه اعتقاد شیعه به مهدی و قائم
چنانکه جاسم حسین توضیح می دهد مفهوم «مهدی» به عنوان شخص هدایت شده از زمان پیامبر استعمال می شد. هم اهل سنت آن را برای خلفای راشدین به کار بردند و هم شیعه آن را برای امامان استفاده کرد. برای مثال در قیام حسین بن علی شیعیان کوفه از وی به عنوان مهدی دعوت کردند و هم سلیمان بن صرد پس از کشته شدنش با این عنوان از او تجلیل کرد. اما کاربرد آن در مفهوم منجی از زمان قیام مختار و توسط مختار ثقفی برای محمد حنفیه پدیدار شد.
به‌گفته سعید امیرارجمند و ویلفرد مادلونگ، اولین اشارات به وجود «باور به مهدی»، غیبت و منجی در نزد مسلمانان به زمان فرقهٔ شیعهٔ کیسانیه بازمی‌گردد؛ فرقه‌ای که پس از سرکوب قیام مختار شکل گرفت. آنان محمد حنفیه، فرزند علی و امام اول شیعیان را مهدی می‌دانستند و پس از فوت او چنین اعلام کردند که او نمرده‌است و در کوه رضوا در مدینه در غیبت بسر می‌برد و روزی به عنوان مهدی و قائم بازخواهد گشت. به نوشته مادلونگ شیعیان بارها به افراد متعددی از خاندان پیامبر اسلام به عنوان مهدی روی آوردند. اما این افراد نتوانستند انتظارات شیعیان را برآورده سازند. افرادی مانند محمد حنفیه، ابوهاشم فرزند محمد حنفیه، محمد بن معاویه از خاندان جعفر ابوطالب، محمد ابن عبدلله نفس زکیه، جعفر صادق و موسی کاظم هر کدام در برهه‌ای، مهدی موعود شیعیان شناخته می‌شدند. علاوه بر کیسانیه، زیدیه از عنوان مهدی با مفهوم منجی انتهای تاریخ برای رهبرانشان که قیام مسلحانه کردند مکرراً استفاده نمودند. همچنین گروه های منشعب از امامیه نظیر ناووسیه و واقفیه این لقب را با همین مفهوم برای امامان ششم و هفتم پس از درگذشتشان به کار بردند.
به گفته عبدالعزیز ساچادینا هم محمد باقر و هم جعفر صادق در موارد مختلف توسط پیروانشان مورد اطمینان قرار گرفتند که اگر در مقابل حکومت فعلی قیام کنند از آنها پشتیبانی خواهند نمود. ولی این امامان در پاسخ شیعیانشان را به آرامش فرا می‌خوانند و می‌گفتند گرچه همه امامان قائم هستند و قابلیت سرنگون کردن حکومت‌های جور را دارند ولی قائم موعود پس از غیبت به فرمان خدا ظهور خواهد کرد تا بی عدالتی را از میان ببرد. در خصوص کاربرد مهدی به عنوان منجی توسط امامیه اختلاف نظر وجود دارد. به نوشته مدرسی امامیه از زمان علی و کیسانیه با ایده قائم آشنا بودند. تا زمان دوران موسوم به غیبت صغری، مفهوم مهدی یک ایده متعلق به غیر امامیه بود. شیعیان در دوران غیبت به تدریج ایده مهدی متعلق به غیر امامیه و قائم متعلق به امامیه را در هم ادغام کردند. هرچند در کتاب‌های برجا مانده تا دهه‌های آخر قرن سوم هجری/نهم میلادی امام دوازدهم شیعه همان قائم دانسته می‌شد. اما از شروع قرن بعدی، کتاب‌های شیعه امام دوازدهم شیعه را مهدی می‌نامیدند. ساشادینا نیز می گوید مهدویت امام دوازدهم بسط نظریه امامت امام غائب بود که آن را با عقیده ظهور مهدی و ایجاد عدالت ترکیب نمود در حالی که پیش از آن امام دوازدهم مهدی موعود تلقی نمی شد. در مقابل جاسم حسین می نویسد نه تنها مهدی به معنای منجی نزد امامیه از زمان ائمه به کار می رفته، بلکه امامان پیشین معتقد بودند هر یک از آنان اگر شرایط ایجاب کند می تواند مهدی قائم باشد.وی می گوید از نخستین سال ها مسلمانان باور داشتند که پیامبر نوید آمدن مردی از نسل حسین بن علی را داده که در آینده با شمشیر قیام می کند تا بدعت ها را از اسلام بزداید. اما رقابت سیاسی میان مسلمانان سبب شد برخی گروها اقدام به بهره برداری و تحریف احادیث نبوی نمایند تا از آنها در نبرد سیاسی استفاده برند.
به گفته ارجمند بیشتر این کیسانی‌ها ایرانیان نومسلمان بودند و احتمالاً این ایرانیان با باورهای زردشتی در مورد منجی آشنا بودند؛ با قهرمانانی مانند گرشاسب که پس از بیداری از یک خواب طولانی، اهریمنان را از زمین برمی‌چینند. به نوشتهٔ محمدعلی امیرمعزی و تیموتی فرنیش،بسیاری از اعتقادات مسلمانان در مورد منجی، ظهور منجی، غیبت و مؤلفه‌های آن، مدیون ادیان پیشین مانند مانویت، دین زردشت، یهودیت و مسیحیت است.
اما به نوشته جاسم حسین منشأ دیدگاه مهدی به عنوان منجی در احادیث پیامبر بوده است که توسط بیست و شش نفر از صحابه و در کتاب های حدیث اهل سنت، زیدیه و امامیه نقل شده است. وی ضعیف بودن احادیث را رد می کند و می گوید این احادیث در زمان امویان نیز رواج داشته و در کتاب سلیم بن قیس منسوب به سلیم بن قیس هلالی (م. حدود 80-90 ق./ 699- 708 م.) هم آورده شده است. از سوی دیگر مورخان و متکلمان شیعه نظیر سید مرتضی عسکری و محمدحسین طباطبایی با تأکید بر اشتراک ادیان مختلف در خصوص کلیت موضوع نوید به آمدن مهدی و برپایی دین و برقراری عدل در زمین، این موضوع را از مشترکات ادیان الهی و ناشی از منشأ فطری ادیان می دانند. این گروه نخستین اشاره به مهدی را در احادیث پیامبر اسلام که از طرق شیعه و سنی روایت شده ذکر می کنند برمی شمارند و وجود وی را از ضروریات تحقق وعده های اسلام و قرآن در برپایی عدل و قسط در زمین می دانند.
شرایط محیطی امامیه در سده های سوم و چهارم
شرایط محیطی در دوران آخرین امامان شیعه
از زمان حکومت متوکل عباسی (۲۳۲- ۲۴۷ ه. ق. / ۸۴۷ - ۸۶۱ م.) سیاست مدارای مأمون (۱۹۸- ۲۱۸ ه. ق. / ۸۱۳ - ۸۳۳ م.) و خلفای پس از وی با شیعیان یکباره به کنار گذشته شد. در دوران متوکل به دستور او حرم حسین بن علی تخریب شد و امام دهم شیعه، هادی، از مدینه به سامرا فراخوانده شد تا تحت نظارت خلیفه باشد. متوکل از هیچ وسیله ممکن در آزار رساندن و بی احترامی به وی دریغ نمی‌کرد. گزارش‌ها حاکی از آن است که فشار شدیدی بر امامان در سامرا می‌آمد و شیعیان در عراق و حجاز در شرایط اسف باری زندگی می‌کردند. منتصر، پسر و جانشین متوکل این سیاست‌ها را برداشت و در نتیجه امام هادی آزادی بیشتری پیدا کرد. سیاست‌های متوکل در زمان مستعین (۸۶۲ - ۸۶۶ م.) هم ادامه یافت. احتمالاً در این زمان بود که امام دهم شیعه عثمان بن سعید را به نمایندگی خود در عراق برگزید (که البته این نمایندگی در زمان امام یازدهم حسن عسکری نیز تایید شد).در دوران آخرین امامان شیعه، شبکه‌ای از وکلا شکل گرفته بود؛ البته این شبکه بیشتر از آنکه به مانند سایر شبکه‌های علوی آن زمان (اسماعیلیه، زیدیه، نوادگان حسن بن علی) به قصد برپایی قیام تشکیل شده باشد، کار گردآوری وجوهات دینی مانند خمس و زکات را انجام می‌داد. شرایط سیاسی و مذهبی سالهای آخر امامت حسن عسکری و نخستین دهه‌های پس از مرگ او —همزمان با خلافت معتمد عباسی (۲۵۶ -۲۷۹ ه. ق. /۸۷۶-۸۹۲ م.)— بسیار پرچالش بود. این دوران به جهت سیاسی، مصادف بود با عصر ضعف خلافت عباسیان؛ بدین صورت آنان از اعمال مؤثر حاکمیت خود جز در بخش محدودی از سرزمین عراق ناتوان بودند. در این دوره، افراد مختلف در جای‌جای قلمرو عباسیان قیام کرده‌بودند و سرزمین مسلمانان دچار تجزیه سیاسی شده‌بود. معتمد عباسی، حسن عسکری را —که رقیبی بالقوه برای خلافت به شمار می‌رفت— در سامرا تحت نظارت و مراقبت قرار داده و او را حتی از ملاقات با پیروانش نیز بازداشته بود.
شرایط محیطی در سالهای آغازین غیبت کبری
سالهای آغازین موسوم به غیبت کبری، همزمان با دورانی بود که به «قرن شیعه» معروف است. در سال ۳۳۴ ه. ق. /۹۴۵ م. بنی‌عباس تحت سلطهٔ حکومت شیعهٔ آل‌بویه درآمد؛ آل بویه با اینکه احتمالاً در آغاز زیدی بودند، هنگامی که به حکومت رسیدند به شیعهٔ دوازده امامی گرایش یافتند؛ آل‌بویه چون از نسل پیامبر مسلمانان نبودند باید امامی زیدی از نسل پیامبر را برای اطاعت کامل از او به امامت می‌رساندند. بنابراین احتمالاً به همین دلیل بود آنان پس از رسیدن به حکومت، به شیعه دوازده امامی متمایل شدند و ایدهٔ یک امام غائب از نظر سیاسی برای بوییان مطلوبتر بود.همزمان با آل‌بویه، حکمرانان شیعه فاطمی در مصر و شمال آفریقا، خاندان بنی حمدان در شمال عراق و سوریه و ادریسیان بر بخش‌هایی از شمال آفریقا حکمرانی می‌کردند.
شیعه در این زمان به دلیل نفوذ سلسله‌های فاطمیان و آل‌بویه در قلب سرزمین‌های اسلامی، مستحکمترین بنیادهای دینی و فکری خود را بنیان نهاد. در این دوره بود که آثار بنیادین اعتقادی شیعه برای نسل‌های بعدی فراهم‌شد. آل‌بویه علوم شیعی را ترویج نمودند و علمای دینی را از مکاتب گوناگون حمایت کردند و زمینه ورود علوم کلامیِ معتزلی به شیعه را فراهم ساختند.
رویکرد تاریخی: از دوران حیرت تا تبیین نهایی اعتقادات تشیع دوازده امامی
در این بخش در خصوص دیدگاه های مختلف درباره سیر تاریخی اعتقاد به حجت بن حسن به عنوان امام دوازدهم، مهدی و غیبت وی در جامعه شیعه توضیح داده می شود.
فرقه های امامیه در دوران حیرت
با درگذشت حسن عسکری(و. ۲۶۰ ه.ق. /۸۷۴ م.)، امام یازدهم شیعه، سردرگمی بزرگی برای نیم قرن در بین شیعیان پدید آمد که نویسندگان شیعه از آن تحت عنوان «دوران حیرت» نام می‌برند. در این دوران، انشقاق در بین شیعیان شدت یافت و جنبش‌های رقیب مانند اسماعیلیه نیز استفادهٔ کافی از این موقعیت نمودند. تبلیغات در این دوران به حدی بود که بسیاری از شیعیان و بسیاری از بزرگان شیعهٔ امامی، مذهب خود را ترک نمودند. شیعه امامی به فرق متعدد منشعب شد. مسعودی (و. ۳۴۶ ه.ق. /۹۵۷ م.) در کتاب مروج‌الذهب تعداد این فرقه‌ها را بیست فرقه شمرده‌است و حسن ابن موسی نوبختی (و. حدود ۳۰۰ ه.ق.) در کتاب فرق الشیعه، از چهارده فرقه با ذکر جزئیات اعتقادی آنها نام می‌برد.
در یک دسته بندی کلی گروهی از شیعیان چنین می‌پنداشتند که حسن عسکری اصلاً فرزندی نداشته‌است و گروهی دیگر می‌گفتند حسن عسکری امام بدون فرزندی است که نمرده‌است و حسن عسکری همان مهدی غایب است.گروهی نیز معتقد بودند که حسن عسکری فرزندی ندارد و آنها روی به سوی برادر حسن عسکری، جعفر گردانیدند.گروه دیگری عنوان می‌کردند که فرزند حسن عسکری پیش از مرگ پدرش درگذشته‌است.یک گروه هم اعتقاد داشتند که فرزند حسن عسکری همان مهدی است که پدرش او را از ترس خلیفه زمان مخفی نگاه داشته و تنها توسط شمار کمی از یاران مورد اعتمادش دیده شده‌است.به گفتهٔ امیرمعزی، تنها بخشی از شیعیان که در آن زمان در اقلیت کوچکی بودند چنین دیدگاهی داشتند اما به گفته جاسم حسین اکثریت شیعیانی که امامت حسن عسکری را پذیرفته بودند تابع این دیدگاه بودند. مذهب این گروه به‌مرور به مذهب تمامی شیعیان امامی تبدیل شد که شیعیان دوازده امامی فعلی می‌باشند.
این فرقه‌ها را به پنج دسته کلی تقسیم می‌شوند؛ به جز آخرین دسته، سایر فرقه‌های منشعب شده تا صد سال پس از فوت حسن عسکری از میان رفتند:
واقفیه بر حسن عسکری: کسانی که مرگ حسن عسکری را باور نداشته و او را به عنوان «مهدی آل محمد» زنده می‌پنداشتند و به نام «واقفیه»، یعنی کسانی که بر امامت حسن عسکری توقف کرده‌اند، شناخته می‌شدند.
جعفریه: کسانی که پس از مرگ حسن عسکری، به برادر او جعفر بن علی الهادی ( ۲۲۶ تا ۲۷۱ ق.) گرویده و به دلیل آنکه فرزند حسن عسکری را ندیده بودند، به امامت جعفر گردن نهادند که دسته ای از آنان وی را جانشین امام دهم شیعه (هادی) و دسته ای دیگر او را به عنوان امام دوازدهم می شناختند. به این گروه «جعفریه» می‌گفتند.
محمدیه: عده ای که پس از انکار امامت حسن عسکری، به امامت اولین فرزند هادی محمد (حدود ۲۲۸ تا ۲۵۲ ق.) که در زمان حیات پدرش درگذشته بود، گرویدند. به اینان «محمدیه» گفتند.
ختم امامت: شمار دیگری بر این باور بودند که همان‌گونه که پس از محمد (پیامبر مسلمانان) دیگر پیامبری نخواهد آمد، پس از مرگ حسن عسکری نیز امامی وجود نخواهد داشت.
قطعیه: این گروه که خود چندین شاخه بودند، به امامت فرزندی که خود برای حسن عسکری قائل بودند اعتقاد داشتند. این جریانی همان جریانی بود که به تدریج به شیعه دوازده امامی فعلی تبدیل گشت.
دوره‌ای که باعث ایجاد این ابهام شد، در دوران خلافت معتمد عباسی (خلافت: ۲۵۶ تا ۲۷۹ ق. / ۸۷۰ تا ۸۹۲ م) شروع شد و تا زمان خلیفه عباسی مقتدر (خلافت: ۲۹۵ تا ۳۲۰ ق. / ۹۰۸ تا ۹۳۲ م) ادامه یافت.
بنابر اعتقاد شیعیانِ دوازده‌امامی، حجت بن حسن فرزند حسن بن علی عسکری (امام یازدهم شیعیان) و دوازدهمین و آخرین امام و همان مهدی موعود است. همچون پیامبر اسلام نامش محمد و کنیه اش ابوالقاسم است. همچنین «امام زمان»، «صاحب الزمان»، «ولی عصر»، «قائم آل محمد» و «مهدی موعود» از القاب اوست.
پس از مرگ حسن عسکری (امام یازدهم شیعیان) در سال ۲۶۰ هجری و سن ۲۸ سالگی، از آنجا که حسن عسکری برخلاف سایر امامان شیعه —که در زمان حیاتشان جانشین بعدی را تعیین کرده بودند— بطور علنی جانشینی برای خود برجای نگذاشته بود، بحران فکری و اعتقادی بزرگی در میان پیروان امام شیعه بوجود آمد. در این دوران که به «سالهای حیرت» موسوم است، شیعیان به فرقه‌های متعددی منشعب شدند. عده‌ای از شیعیان اعتقاد داشتند که از حسن عسکری فرزندی باقی نمانده است یا این فرزند در گذشته‌است؛ بسیاری از شیعیان امامت جعفر برادر حسن عسکری را پذیرفتند و گروه‌هایی نیز متوجه فرزندان و نوادگان امامان نهم و دهم شیعه شدند. اما اصحابی از حسن عسکری چنین گفتند که «وی پسری داشته که جانشینی مشروع برای امامت است». طبق گفتهٔ عثمان بن سعید، این پسر مخفی نگاه داشته شده بود، چرا که ترس آن می‌رفت که توسط دولت دستگیر شود و به قتل برسد. دیدگاه این گروه که در ابتدا دیدگاه اقلیت شیعه بود، به‌مرور به دیدگاه تمامی شیعیان امامی تبدیل شد که شیعیان دوازده امامی فعلی‌اند.
از دیدگاه تاریخی، باور به دوازده امام و اینکه امام دوازدهم همان مهدی موعود است بطور تدریجی در میان شیعیان تکامل یافت. به نظر می‌رسد مدتی طول کشید تا این نظریه به صورتبندی نهایی خود برسد و پس از آن هم توجیه ها و تبیین های دینی گسترده‌ای در موردش ارائه شد. شیعیان با دو رویکرد حدیثی و کلامی به تبیین نظریهٔ غیبت برخاستند. کلینی (و. ۳۲۹ ه.ق. / ۹۴۱ م.) در احادیث باب غیبت کتاب اصول کافی —که در خلال دوره سفرا (موسوم به غیبت صغری) گرد آورد— به موضوع غیبت و علت آن پرداخت. به‌خصوص نعمانی در کتاب الغیبه به تبیین نظریه غیبت از طریق احادیث پرداخت و او برای نخستین بار اصطلاحات «غیبت صغری» و «غیبت کبری» را به کار برد. پس از وی ابن بابویه (و.۹۹۱-۹۹۲) در کتاب کمال الدین در خصوص گردآوری احادیث مربوط به امام دوازدهم و غیبت وی کوشید. از دیگر سو، متخصصان علم کلام از جمله شیخ مفید (و. ۴۱۳ ه.ق. / ۱۰۲۳ م.) و شاگردانش بخصوص سید مرتضی (۱۰۴۴-۱۰۴۵) به تدوین نظریات کلامی امامت جهت تبیین ضرورت وجود امام زنده در شرایط غیبت پرداختند.
در باور کنونی شیعه دوازده امامی، حجت بن حسن در نیمهٔ شعبان سال ۲۵۵ یا ۲۵۶ ه.ق. در سامرا به دنیا آمد؛ او در پنج سالگی و پس از مرگ پدرش به امامت رسید. پس از مرگ حسن عسکری، مهدی تنها از طریق چهار سفیر یا نائب با شیعیان تماس می‌گرفت. البته بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که از آغاز تعداد وکلا محدود به چهار تن نبوده و اصطلاح نیابتِ خاص در قرن‌های چهارم و پنجم هجری توسط علمای شیعه مانند شیخ طوسی و برای تبیین غیبت صغری ایجاد شده‌است. پس از یک دوره هفتاد ساله (موسوم به غیبت صغری) و با مرگ علی بن محمد سمری، چهارمین نائب امام دوازدهم شیعه، بار دیگر حیرت شیعیان را فراگرفت. آنها در نهایت در سده پنجم به تبیینی عقلی در کلام شیعه از غیبت امام دست یافتند. به باور شیعیان، پس از دوران سفرا، شیعیان با مهدی در ارتباط نیستند و این دوران را اصطلاحاً غیبت کبری می‌نامند. پس از پایان دورهٔ غیبت، وی با عنوان مهدی قیام خواهد کرد و او کسی خواهد بود که از طریق وی حق و عدالت بار دیگر به پیروزی خواهد رسید.
اعتقاد به امام غائب، برکات متعددی برای شیعیان تحت آزار و ستم داشت. از آنجا که امام غائب پتانسیل تهدید کمتری نسبت به یک امام حاضر داشت تنش ها با حاکمان سنی مذهب کاهش یافت. اعتقاد به ظهور امام غائب باعث شد که انتظار بتواند جایگزین چالش مستمر نظام سیاسی حاکم شود. امام غائب باعث عامل وحدت شیعیانی شد که پیش از آن، هر گروه، دور یکی از امامان حاضر گرد می آمدند و دچار انشقاق شده بودند. به علاوه اعتقاد به ظهور امام غایب (به عنوان مهدی)، شیعیان را در تحمل شرایط دشوار یاری نموده و به آنها امید آینده‌ای سرشار از دادگری داده است.
منبع‌شناسی
به نوشته جاسم حسین احادیث مربوط به غیبت مهدی قائم را بسیاری از گروه های شیعه گردآوری کرده اند. پیش از سال ۲۶۰ ه./۸۷۴ م. در آثار سه مذهب واقفیه، زیدیه جارودیه و امامیه موجود است. از واقفیه، انماطی ابراهیم بن صالح کوفی از اصحاب امام محمد باقر کتابی به نام «الغیبه» نوشت. علی بن حسین طائی طاطاری و حسن بن محمد بن سماعه هر یک کتابی به نام «کتاب الغیبه» نوشتند و امام موسی کاظم را به عنوان امام غائب معرفی کردند. از زیدیه ابوسعید عباد بن یعقوب رواجینی عصفری (و. ۲۵۰ ه./۸۶۴ م.) در کتابی به نام «ابوسعید عصفری» احادیثی در خصوص غیبت، ائمه دوازده گانه و ختم ائمه به دوازده می آورد بی آنکه نام آنها را برشمرد. از امامیه علی بن مهزیار اهوازی (وکیل امام نهم و دهم) (وفات حدود ۲۵۰ تا ۲۶۰ ق.)، دو کتاب به نام های «کتاب الملاحم» و «کتاب القائم» نوشت که هر دو درباره غیبت امام و قیام او با شمشیر مطالبی دارد. حسن بن محبوب سراد (م. ۲۲۴ ه./ ۸۳۸ م.) کتاب «المشیخه» را در موضوع غیبت می نویسد. فضل بن شاذان نیسابوری (۲۶۰ ه./ ۸۷۳ م.) کتاب «الغیبه» را نوشت که ظاهراً مطالب آن از کتاب «المشیخه» نقل شده است. وی که دو ماه پیش از امام یازدهم می میرد، امام دوازدهم را قائم می داند. به نوشته پوناوالا منابع پیش از دوران موسوم به غیبت کبری بسیار پراکنده و ناکافی‌اند و مشکلی که پژوهشگران در هنگام بررسی این منابع با آن مواجه می‌شوند، میزان تاریخی بودن این منابع است.
در خلال دوره سفارت موسوم به غیبت صغری (۲۶۰-۳۲۹ ه./۸۷۴-۹۴۱ م.) فقها و مبلغان بر اساس اطلاعات کتب پیشین و فعالیت های سازمان وکالت نوشته اند که در کتب تاریخی این دوره یافت نمی‌شود. ابراهیم بن اسحاق نهاوندی (م. ۲۸۶ ه./۸۹۹ م.) که مدعی نیابت امام دوازدهم بود کتابی در موضوع غیبت نوشت. عبدالله بن جعفر حمیری(م. بعد از ۲۹۳ ه./ ۹۰۵ م.) که خود کارگزار امامان دهم و یازدهم و نواب اول و دوم بود کتاب «الغیبه و الحیره» را نوشت. ابن بابویه (پدر شیخ صدوق) (م. ۳۲۹ ه. / ۹۴۰ م.) کتاب «الامامه و التبصره من الحیره» و کلینی (م. ۳۲۹ ه. / ۹۴۰ م.) بخش عمده ای از کتاب حجت اصول کافی را به غیبت اختصاص داد.
از سال (۳۲۹ ه./۹۴۱ م.) با پایان سفارت و آغاز دوره موسوم به غیبت کبری چندین اثر برای تبیین غیبت و علت طولانی شدن ان نگاشته شد. به گفته جاسم حسین پنج اثر در این زمان نگاشته شد که اساس عقاید بعدی امامیه درباره غیبت را تشکیل می دهد. نخستین کتاب الغیبه نعمانی توسط ابوعبدالله محمد بن جعفر نعمانی (م.۳۶۰ ق.) با استفاده از آثار فوق‌الذکر بدون توجه به اعتقادات نویسندگان آن آثار تدوین شده است. دومین اثر کمال‌الدین و تمام‌النعمة است که توسط شیخ صدوق (۳۰۶ تا ۳۸۱ ه.ق./ ۹۲۳ تا ۹۹۱ م.) بر اساس اصول اربعمائه گردآوری شده است و با توجه به جایگاه پدرش، علی بن بابویه، اطلاعات معتبری از دوران وکلا و ارتباط مخفی آنها با امام غایب از طریق چهار سفیر ارائه می دهد. سومین مورد «الفصول العشرة فی الغیبة» توسط شیخ مفید (و. ۴۱۳ ه.ق. / ۱۰۲۲ م.) نوشته شد و اطلاعات تاریخی در مورد دوران غیبت و پانزده دیدگاه پدیدار شده در میان امامیه در دوران غیبت و از میان رفتن همه آنها جز اثنی عشریه بیان می کند. همچنین در کتاب الارشاد به سبک کلینی و نعمانی به نقل احادیث و توجیه طولانی شدن عمر امام غایب می پردازد. چهارمین اثر توسط سید مرتضی (۳۵۵ - ۴۳۶ ه.ق /۱۰۴۴-۱۰۴۵ م.) شاگرد شیخ مفید با عنوان «مسئلة وجیزة فی الغیبة» نوشت. این اثر و کتاب دیگری با نام «البرهان علی صحة طول عمر الامام الزمان» تألیف محمد بن علی کراجکی (م. ۴۴۹ ق./ ۱۰۵۷ م.) فاقد اطلاعات تاریخی هستند. پنجمین اثر الغیبة نوشته شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ ق. / ۱۰۶۷ م.) بر مبنای کتابی به نام «الاخبار الوکالة الاربعة» نوشته احمد بن نوح بصری اطلاعات تاریخی معتبری از فعالیت های مخفی سفرا ارائه می دهد و نیز به شیوه حدیثی و عقلی اثبات می کند امام دوازدهم همان مهدی قائم است که باید در غیبت به سر برد و سایر ادعاها در خصوص غیبت دیگر افراد نظیر علی بن ابیطالب، محمد بن حنفیه و موسی کاظم مردود است. این کتاب مأخذ اصلی نویسندگان بعدی شیعه امامی و بخصوص بحار الانوار محمدباقر مجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ ق.) بوده است.
به نوشته جاسم حسین منابع غیرشیعه بر کتاب «المسترشد» اثر ابوالقاسم بلخی معتزلی (م. حدود ۳۰۱ ق./ ۹۱۳ م.) اتکا دارد که معتقد است حسن عسکری بی وارث از دنیا رفت و ظاهراً اطلاعات خود در خصوص دسته بندی شیعه پس از سال ۲۶۰ را از حسن بن موسی نوبختی (و. حدود ۳۰۰ ه.ق.) گرفته است. این کتاب مبنای اطلاعات المغنی عبدالجبار معتزلی (م. ۴۱۵ ق. / ۱۰۲۴ م.) و ابوالحسن اشعری (م. ۳۲۴ ق./ ۹۳۵ م.) قرار گرفت و کتاب اشعری مرجع سایر کتاب های اهل سنت نظیر ابن حزم (م. ۴۵۶ ق. / ۱۰۳۷ م.) و شهرستانی (م. ۵۴۸ ق. / ۱۱۵۳ م.) درباره دسته بندی های شیعه بوده است.
بیان موضوع در منابع تاریخ عمومی مسلمانان متفاوت است. محمد بن جریر طبری (۲۲۴ - ۳۱۰ ق./ ۹۲۲ م.) که معاصر دوران غیبت بود در تاریخ طبری اشاره ای به موضوع امام دوازدهم و فعالیت های شیعیان امامی نمی‌کند در حالی که به فعالیت های سایر گروه های شیعه نظیر اسماعیلیه می پردازد و حتی کاربرد حدیث مهدی قائم توسط این گروه ها در کسب قدرت را پی می گیرد. جاسم حسین علت ذکر نشدن فعالیت های امامیه در این کتاب را مخفیانه بودن آن می داند. مسعودی (حدود ۲۸۳ – ۳۴۶ ق. / ۸۹۶ - ۹۵۷ م.) در مروج‌الذهب، التنبیه و الاشراف و نیز اثبات و الوصیه که به وی منسوب است به فشارها و سخت گیری های عباسیان علیه امامان شیعه که منجر به وقوع غیبت شد می پردازد. ابن اثیر (۵۵۵ - ۶۳۰ه ق / ۱۲۳۲ م.) در الکامل فی التاریخ به اختلافات میان وکلای امام در دوران غیبت و تأثیر غلو در بروز آن می پردازد. به عقیده جاسم حسین ممکن است وی اطلاعات خود را از کتاب «تاریخ الامامیه» اثر یحیی بن ابی طی (م ۶۳۰ ق. / م.۱۲۳۲) گرفته باشد.
به نوشته ساشادینا بسیار مشکل‌است که مرزی میان مطالب تاریخی از یک طرف با تذکره‌نویسی و مطالب اعتقادی شیعه از طرف دیگر در کتاب‌های نویسندگان شیعه تعیین کرد. زیرا زندگی‌نامهٔ امامان در کتاب‌های نویسندگان شیعه، آکنده از داستان‌هایی به سبک تذکره‌هایی‌است که عارفان برای مرشدان و قدیسان خود می‌نویسند. برای مطالعه دربارهٔ امام دوازده شیعیان باید به منابعی اتکا کرد که نه می‌توان آنها را کاملاً تاریخی و نه می‌توان کاملاً زندگی‌نامه‌های مذهبی و تذکره‌ای دانست. به هر حال این منابع بیشترین کمک را به پژوهشگران در راه درک دوره‌ای میکند که ایدهٔ منجی آخرالزمان را به عقیدهٔ غالب در مذهب شیعه تبدیل کرده‌است.
پیشینه اعتقاد شیعه به مهدی و قائم
چنانکه جاسم حسین توضیح می دهد مفهوم «مهدی» به عنوان شخص هدایت شده از زمان پیامبر استعمال می شد. هم اهل سنت آن را برای خلفای راشدین به کار بردند و هم شیعه آن را برای امامان استفاده کرد. برای مثال در قیام حسین بن علی شیعیان کوفه از وی به عنوان مهدی دعوت کردند و هم سلیمان بن صرد پس از کشته شدنش با این عنوان از او تجلیل کرد. اما کاربرد آن در مفهوم منجی از زمان قیام مختار و توسط مختار ثقفی برای محمد حنفیه پدیدار شد.
به‌گفته سعید امیرارجمند و ویلفرد مادلونگ، اولین اشارات به وجود «باور به مهدی»، غیبت و منجی در نزد مسلمانان به زمان فرقهٔ شیعهٔ کیسانیه بازمی‌گردد؛ فرقه‌ای که پس از سرکوب قیام مختار شکل گرفت. آنان محمد حنفیه، فرزند علی و امام اول شیعیان را مهدی می‌دانستند و پس از فوت او چنین اعلام کردند که او نمرده‌است و در کوه رضوا در مدینه در غیبت بسر می‌برد و روزی به عنوان مهدی و قائم بازخواهد گشت. به نوشته مادلونگ شیعیان بارها به افراد متعددی از خاندان پیامبر اسلام به عنوان مهدی روی آوردند. اما این افراد نتوانستند انتظارات شیعیان را برآورده سازند. افرادی مانند محمد حنفیه، ابوهاشم فرزند محمد حنفیه، محمد بن معاویه از خاندان جعفر ابوطالب، محمد ابن عبدلله نفس زکیه، جعفر صادق و موسی کاظم هر کدام در برهه‌ای، مهدی موعود شیعیان شناخته می‌شدند. علاوه بر کیسانیه، زیدیه از عنوان مهدی با مفهوم منجی انتهای تاریخ برای رهبرانشان که قیام مسلحانه کردند مکرراً استفاده نمودند. همچنین گروه های منشعب از امامیه نظیر ناووسیه و واقفیه این لقب را با همین مفهوم برای امامان ششم و هفتم پس از درگذشتشان به کار بردند.
به گفته عبدالعزیز ساچادینا هم محمد باقر و هم جعفر صادق در موارد مختلف توسط پیروانشان مورد اطمینان قرار گرفتند که اگر در مقابل حکومت فعلی قیام کنند از آنها پشتیبانی خواهند نمود. ولی این امامان در پاسخ شیعیانشان را به آرامش فرا می‌خوانند و می‌گفتند گرچه همه امامان قائم هستند و قابلیت سرنگون کردن حکومت‌های جور را دارند ولی قائم موعود پس از غیبت به فرمان خدا ظهور خواهد کرد تا بی عدالتی را از میان ببرد. در خصوص کاربرد مهدی به عنوان منجی توسط امامیه اختلاف نظر وجود دارد. به نوشته مدرسی امامیه از زمان علی و کیسانیه با ایده قائم آشنا بودند. تا زمان دوران موسوم به غیبت صغری، مفهوم مهدی یک ایده متعلق به غیر امامیه بود. شیعیان در دوران غیبت به تدریج ایده مهدی متعلق به غیر امامیه و قائم متعلق به امامیه را در هم ادغام کردند. هرچند در کتاب‌های برجا مانده تا دهه‌های آخر قرن سوم هجری/نهم میلادی امام دوازدهم شیعه همان قائم دانسته می‌شد. اما از شروع قرن بعدی، کتاب‌های شیعه امام دوازدهم شیعه را مهدی می‌نامیدند. ساشادینا نیز می گوید مهدویت امام دوازدهم بسط نظریه امامت امام غائب بود که آن را با عقیده ظهور مهدی و ایجاد عدالت ترکیب نمود در حالی که پیش از آن امام دوازدهم مهدی موعود تلقی نمی شد. در مقابل جاسم حسین می نویسد نه تنها مهدی به معنای منجی نزد امامیه از زمان ائمه به کار می رفته، بلکه امامان پیشین معتقد بودند هر یک از آنان اگر شرایط ایجاب کند می تواند مهدی قائم باشد.وی می گوید از نخستین سال ها مسلمانان باور داشتند که پیامبر نوید آمدن مردی از نسل حسین بن علی را داده که در آینده با شمشیر قیام می کند تا بدعت ها را از اسلام بزداید. اما رقابت سیاسی میان مسلمانان سبب شد برخی گروها اقدام به بهره برداری و تحریف احادیث نبوی نمایند تا از آنها در نبرد سیاسی استفاده برند.
به گفته ارجمند بیشتر این کیسانی‌ها ایرانیان نومسلمان بودند و احتمالاً این ایرانیان با باورهای زردشتی در مورد منجی آشنا بودند؛ با قهرمانانی مانند گرشاسب که پس از بیداری از یک خواب طولانی، اهریمنان را از زمین برمی‌چینند. به نوشتهٔ محمدعلی امیرمعزی و تیموتی فرنیش،بسیاری از اعتقادات مسلمانان در مورد منجی، ظهور منجی، غیبت و مؤلفه‌های آن، مدیون ادیان پیشین مانند مانویت، دین زردشت، یهودیت و مسیحیت است.
اما به نوشته جاسم حسین منشأ دیدگاه مهدی به عنوان منجی در احادیث پیامبر بوده است که توسط بیست و شش نفر از صحابه و در کتاب های حدیث اهل سنت، زیدیه و امامیه نقل شده است. وی ضعیف بودن احادیث را رد می کند و می گوید این احادیث در زمان امویان نیز رواج داشته و در کتاب سلیم بن قیس منسوب به سلیم بن قیس هلالی (م. حدود 80-90 ق./ 699- 708 م.) هم آورده شده است. از سوی دیگر مورخان و متکلمان شیعه نظیر سید مرتضی عسکری و محمدحسین طباطبایی با تأکید بر اشتراک ادیان مختلف در خصوص کلیت موضوع نوید به آمدن مهدی و برپایی دین و برقراری عدل در زمین، این موضوع را از مشترکات ادیان الهی و ناشی از منشأ فطری ادیان می دانند. این گروه نخستین اشاره به مهدی را در احادیث پیامبر اسلام که از طرق شیعه و سنی روایت شده ذکر می کنند برمی شمارند و وجود وی را از ضروریات تحقق وعده های اسلام و قرآن در برپایی عدل و قسط در زمین می دانند.
شرایط محیطی امامیه در سده های سوم و چهارم
شرایط محیطی در دوران آخرین امامان شیعه
از زمان حکومت متوکل عباسی (۲۳۲- ۲۴۷ ه. ق. / ۸۴۷ - ۸۶۱ م.) سیاست مدارای مأمون (۱۹۸- ۲۱۸ ه. ق. / ۸۱۳ - ۸۳۳ م.) و خلفای پس از وی با شیعیان یکباره به کنار گذشته شد. در دوران متوکل به دستور او حرم حسین بن علی تخریب شد و امام دهم شیعه، هادی، از مدینه به سامرا فراخوانده شد تا تحت نظارت خلیفه باشد. متوکل از هیچ وسیله ممکن در آزار رساندن و بی احترامی به وی دریغ نمی‌کرد. گزارش‌ها حاکی از آن است که فشار شدیدی بر امامان در سامرا می‌آمد و شیعیان در عراق و حجاز در شرایط اسف باری زندگی می‌کردند. منتصر، پسر و جانشین متوکل این سیاست‌ها را برداشت و در نتیجه امام هادی آزادی بیشتری پیدا کرد. سیاست‌های متوکل در زمان مستعین (۸۶۲ - ۸۶۶ م.) هم ادامه یافت. احتمالاً در این زمان بود که امام دهم شیعه عثمان بن سعید را به نمایندگی خود در عراق برگزید (که البته این نمایندگی در زمان امام یازدهم حسن عسکری نیز تایید شد).در دوران آخرین امامان شیعه، شبکه‌ای از وکلا شکل گرفته بود؛ البته این شبکه بیشتر از آنکه به مانند سایر شبکه‌های علوی آن زمان (اسماعیلیه، زیدیه، نوادگان حسن بن علی) به قصد برپایی قیام تشکیل شده باشد، کار گردآوری وجوهات دینی مانند خمس و زکات را انجام می‌داد. شرایط سیاسی و مذهبی سالهای آخر امامت حسن عسکری و نخستین دهه‌های پس از مرگ او —همزمان با خلافت معتمد عباسی (۲۵۶ -۲۷۹ ه. ق. /۸۷۶-۸۹۲ م.)— بسیار پرچالش بود. این دوران به جهت سیاسی، مصادف بود با عصر ضعف خلافت عباسیان؛ بدین صورت آنان از اعمال مؤثر حاکمیت خود جز در بخش محدودی از سرزمین عراق ناتوان بودند. در این دوره، افراد مختلف در جای‌جای قلمرو عباسیان قیام کرده‌بودند و سرزمین مسلمانان دچار تجزیه سیاسی شده‌بود. معتمد عباسی، حسن عسکری را —که رقیبی بالقوه برای خلافت به شمار می‌رفت— در سامرا تحت نظارت و مراقبت قرار داده و او را حتی از ملاقات با پیروانش نیز بازداشته بود.
شرایط محیطی در سالهای آغازین غیبت کبری
سالهای آغازین موسوم به غیبت کبری، همزمان با دورانی بود که به «قرن شیعه» معروف است. در سال ۳۳۴ ه. ق. /۹۴۵ م. بنی‌عباس تحت سلطهٔ حکومت شیعهٔ آل‌بویه درآمد؛ آل بویه با اینکه احتمالاً در آغاز زیدی بودند، هنگامی که به حکومت رسیدند به شیعهٔ دوازده امامی گرایش یافتند؛ آل‌بویه چون از نسل پیامبر مسلمانان نبودند باید امامی زیدی از نسل پیامبر را برای اطاعت کامل از او به امامت می‌رساندند. بنابراین احتمالاً به همین دلیل بود آنان پس از رسیدن به حکومت، به شیعه دوازده امامی متمایل شدند و ایدهٔ یک امام غائب از نظر سیاسی برای بوییان مطلوبتر بود.همزمان با آل‌بویه، حکمرانان شیعه فاطمی در مصر و شمال آفریقا، خاندان بنی حمدان در شمال عراق و سوریه و ادریسیان بر بخش‌هایی از شمال آفریقا حکمرانی می‌کردند.
شیعه در این زمان به دلیل نفوذ سلسله‌های فاطمیان و آل‌بویه در قلب سرزمین‌های اسلامی، مستحکمترین بنیادهای دینی و فکری خود را بنیان نهاد. در این دوره بود که آثار بنیادین اعتقادی شیعه برای نسل‌های بعدی فراهم‌شد. آل‌بویه علوم شیعی را ترویج نمودند و علمای دینی را از مکاتب گوناگون حمایت کردند و زمینه ورود علوم کلامیِ معتزلی به شیعه را فراهم ساختند.
رویکرد تاریخی: از دوران حیرت تا تبیین نهایی اعتقادات تشیع دوازده امامی
در این بخش در خصوص دیدگاه های مختلف درباره سیر تاریخی اعتقاد به حجت بن حسن به عنوان امام دوازدهم، مهدی و غیبت وی در جامعه شیعه توضیح داده می شود.
فرقه های امامیه در دوران حیرت
با درگذشت حسن عسکری(و. ۲۶۰ ه.ق. /۸۷۴ م.)، امام یازدهم شیعه، سردرگمی بزرگی برای نیم قرن در بین شیعیان پدید آمد که نویسندگان شیعه از آن تحت عنوان «دوران حیرت» نام می‌برند. در این دوران، انشقاق در بین شیعیان شدت یافت و جنبش‌های رقیب مانند اسماعیلیه نیز استفادهٔ کافی از این موقعیت نمودند. تبلیغات در این دوران به حدی بود که بسیاری از شیعیان و بسیاری از بزرگان شیعهٔ امامی، مذهب خود را ترک نمودند. شیعه امامی به فرق متعدد منشعب شد. مسعودی (و. ۳۴۶ ه.ق. /۹۵۷ م.) در کتاب مروج‌الذهب تعداد این فرقه‌ها را بیست فرقه شمرده‌است و حسن ابن موسی نوبختی (و. حدود ۳۰۰ ه.ق.) در کتاب فرق الشیعه، از چهارده فرقه با ذکر جزئیات اعتقادی آنها نام می‌برد.
در یک دسته بندی کلی گروهی از شیعیان چنین می‌پنداشتند که حسن عسکری اصلاً فرزندی نداشته‌است و گروهی دیگر می‌گفتند حسن عسکری امام بدون فرزندی است که نمرده‌است و حسن عسکری همان مهدی غایب است.گروهی نیز معتقد بودند که حسن عسکری فرزندی ندارد و آنها روی به سوی برادر حسن عسکری، جعفر گردانیدند.گروه دیگری عنوان می‌کردند که فرزند حسن عسکری پیش از مرگ پدرش درگذشته‌است.یک گروه هم اعتقاد داشتند که فرزند حسن عسکری همان مهدی است که پدرش او را از ترس خلیفه زمان مخفی نگاه داشته و تنها توسط شمار کمی از یاران مورد اعتمادش دیده شده‌است.به گفتهٔ امیرمعزی، تنها بخشی از شیعیان که در آن زمان در اقلیت کوچکی بودند چنین دیدگاهی داشتند اما به گفته جاسم حسین اکثریت شیعیانی که امامت حسن عسکری را پذیرفته بودند تابع این دیدگاه بودند. مذهب این گروه به‌مرور به مذهب تمامی شیعیان امامی تبدیل شد که شیعیان دوازده امامی فعلی می‌باشند.
این فرقه‌ها را به پنج دسته کلی تقسیم می‌شوند؛ به جز آخرین دسته، سایر فرقه‌های منشعب شده تا صد سال پس از فوت حسن عسکری از میان رفتند:
واقفیه بر حسن عسکری: کسانی که مرگ حسن عسکری را باور نداشته و او را به عنوان «مهدی آل محمد» زنده می‌پنداشتند و به نام «واقفیه»، یعنی کسانی که بر امامت حسن عسکری توقف کرده‌اند، شناخته می‌شدند.
جعفریه: کسانی که پس از مرگ حسن عسکری، به برادر او جعفر بن علی الهادی ( ۲۲۶ تا ۲۷۱ ق.) گرویده و به دلیل آنکه فرزند حسن عسکری را ندیده بودند، به امامت جعفر گردن نهادند که دسته ای از آنان وی را جانشین امام دهم شیعه (هادی) و دسته ای دیگر او را به عنوان امام دوازدهم می شناختند. به این گروه «جعفریه» می‌گفتند.
محمدیه: عده ای که پس از انکار امامت حسن عسکری، به امامت اولین فرزند هادی محمد (حدود ۲۲۸ تا ۲۵۲ ق.) که در زمان حیات پدرش درگذشته بود، گرویدند. به اینان «محمدیه» گفتند.
ختم امامت: شمار دیگری بر این باور بودند که همان‌گونه که پس از محمد (پیامبر مسلمانان) دیگر پیامبری نخواهد آمد، پس از مرگ حسن عسکری نیز امامی وجود نخواهد داشت.
قطعیه: این گروه که خود چندین شاخه بودند، به امامت فرزندی که خود برای حسن عسکری قائل بودند اعتقاد داشتند. این جریانی همان جریانی بود که به تدریج به شیعه دوازده امامی فعلی تبدیل گشت.
دوره‌ای که باعث ایجاد این ابهام شد، در دوران خلافت معتمد عباسی (خلافت: ۲۵۶ تا ۲۷۹ ق. / ۸۷۰ تا ۸۹۲ م) شروع شد و تا زمان خلیفه عباسی مقتدر (خلافت: ۲۹۵ تا ۳۲۰ ق. / ۹۰۸ تا ۹۳۲ م) ادامه یافت.
ساعت : 10:06 am | نویسنده : admin
|
مطلب بعدی